Lấy nguồn tiền từ đâu để bồi thường cho các vụ án oan sai?

1. Lấy nguồn tiền từ đâu để bồi thường cho các vụ án oan sai?

Trên thực tế, một trong những nguyên tắc cần phải được đáp ứng trong quá trình xét xử các vụ án đó là phải “bảo đảm đúng người đúng tội”, tuy nhiên, các vụ án oan sai vẫn diễn ra gây thiệt hại về vật chất và tinh thần đối với người vô tội. Trong trường hợp này, các khoản tiền bồi thường được đặt ra theo quy định của pháp luật. Nói về vấn đề bồi thường trong vụ án oan sai, đây là việc cơ quan nhà nước có thẩm quyền sẽ cần phải tiến hành hoạt động bồi thường cho người dân khi phát sinh các thiệt hại về vật chất và tinh thần do những đối tượng được xác định là người thi hành công vụ gây ra trong quá trình thực thi chức năng và nhiệm vụ của mình dẫn đến nhiều vụ án oan sai trên thực tế, vấn đề bồi thường cho các vụ án oan sai thuộc phạm vi điều chỉnh và thuộc phạm vi trách nhiệm bồi thường của nhà nước được quy định cụ thể tại Luật trách nhiệm bồi thường nhà nước năm 2017. Nhiều người hiện nay vẫn đặt ra câu hỏi: Số tiền bồi thường cho các vụ án oan sai sẽ được lấy từ đâu? Để trả lời được câu hỏi này thì cần phải tìm hiểu quy định của pháp luật về trách nhiệm bồi thường nhà nước. Cụ thể, căn cứ theo quy định tại Điều 60 của Luật trách nhiệm bồi thường nhà nước năm 2017 có quy định cụ thể như sau:

– Cơ quan nhà nước có thẩm quyền sẽ phải có trách nhiệm bố trí một khoản kinh phí trong nguồn ngân sách nhà nước để tiến hành hoạt động chi trả cho trách nhiệm bồi thường của nhà nước, kinh phí bồi thường trong trường hợp này sẽ bao gồm các khoản như sau: Tiền chi trả cho người bị thiệt hại, chi phí phục vụ cho hoạt động định giá tài sản, chi phí phục vụ cho hoạt động giám định thiệt hại;

– Trong trường hợp các cơ quan có thẩm quyền giải quyết bồi thường được bảo đảm kinh phí hoạt động từ nguồn ngân sách trung ương thì khi đó, kinh phí bồi thường trong trường hợp này sẽ phải được đảm bảo từ ngân sách trung ương đó;

– Trong trường hợp cơ quan có thẩm quyền giải quyết bồi thường được đảm bảo kinh phí hoạt động từ nguồn ngân sách địa phương, thì trong trường hợp này kinh phí bồi thường cần phải được đảm bảo từ ngân sách cấp tỉnh;

– Cơ quan nhà nước có thẩm quyền đó là Bộ tài chính, Sở tài chính sẽ phải có trách nhiệm và nghĩa vụ cấp phát kịp thời và đầy đủ nguồn kinh phí bồi thường nêu trên.

Như vậy có thể nói, từ điều luật nêu trên, khi có yêu cầu bồi thường và xét thấy yêu cầu bồi thường đó đúng quy định của pháp luật, cơ quan nhà nước có thẩm quyền cần phải bố trí nguồn kinh phí hợp lý để tiến hành hoạt động bồi thường cho người có yêu cầu khi họ phát sinh thiệt hại trên thực tế. Tuy nhiên, khi cơ quan nhà nước có thẩm quyền bồi thường xong các khoản nghĩa vụ của mình, người thi hành công vụ có lỗi gây thiệt hại trên thực tế đưa ra các vụ án oan sai như điều tra viên, kiểm sát viên, thẩm phán … sẽ phải có nghĩa vụ hoàn trả lại phần ngân sách, có thể hoàn trả một phần hoặc hoàn trả toàn bộ số tiền mà cơ quan nhà nước có thẩm quyền đã bỏ ra trước đó để bồi thường cho người dân căn cứ theo quy định tại Điều 64 của Luật trách nhiệm bồi thường nhà nước năm 2017. Bên cạnh đó, pháp luật về trách nhiệm bồi thường nhà nước năm 2017 hiện nay cũng quy định cụ thể về trường hợp, đối với người thi hành công vụ có hành vi gây ra thiệt hại mà những đối tượng này đã nghỉ hưu theo quy định của pháp luật tuy nhiên không được hưởng lương hưu trên thực tế hoặc những đối tượng này không làm việc tại các cơ quan tổ chức khác trên thực tế, thì các cơ quan trực tiếp quản lý người thi hành công vụ gây ra thiệt hại trước thời điểm những đối tượng đó gây ra thiệt hại sẽ phải có trách nhiệm tổ chức hoạt động thực hiện quyết định hoàn trả theo quy định của pháp luật. 

Như vậy có thể nói, hoạt động bồi thường cho các vụ án oan sai sẽ được ứng ra từ ngân sách nhà nước. Tức là, cần phải ứng ra nguồn ngân sách nhà nước để bồi thường trước cho người dân trong các vụ án oan sai khi có yêu cầu. Đây được coi là một trong những quy định vô cùng hợp lý, bởi vì suy cho cùng nếu buộc người làm sai và có hành vi gây thiệt hại phải bồi thường trước thì trong nhiều trường hợp người dân sẽ không được đảm bảo quyền lợi của bên một cách tốt nhất, và thậm chí là người có thẩm quyền trong quá trình thi hành công vụ sẽ không đủ khả năng để bồi thường cho người dân một cách kịp thời và phù hợp. Như vậy thì người dân trong trường hợp này sẽ bị thiệt hại hơn rất nhiều. Bên cạnh đó, tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của sự việc và mức độ khắc phục hậu quả cũng như hoàn cảnh gia đình của những người thi hành công vụ là người có lỗi trong quá trình gây ra vụ án oan sai để từ đó có thể xác định được mức độ bồi thường của người thi hành công vụ đó căn cứ theo quy định tại Điều 64 của Luật trách nhiệm bồi thường nhà nước năm 2017. Theo đó điều luật này có quy định cụ thể về nghĩa vụ hoàn trả của người thi hành công vụ. Cụ thể như sau:

– Người thi hành công vụ có lỗi gây ra thiệt hại sẽ phải có trách nhiệm và có nghĩa vụ thực hiện thủ tục hoàn trả cho ngân sách nhà nước, quá trình hoàn trả có thể trả một phần hoặc hoàn trả toàn bộ số tiền mà cơ quan nhà nước có thẩm quyền đã bỏ ra để bồi thường cho người bị thiệt hại;

– Trong trường hợp có nhiều người thi hành công vụ cùng gây ra thiệt hại trên thực tế thì những người đó sẽ phải có nghĩa vụ hoàn trả một khoản tiền tương ứng phù hợp với mức độ lỗi mà mình đã gây ra và phù hợp với thiệt hại trên thực tế mà cơ quan nhà nước có thẩm quyền đã phải bồi thường trước đó.

2. Quy định về nghĩa vụ bồi thường trong vụ án bị oan sai: 

Căn cứ theo quy định tại Điều 4 của Luật trách nhiệm bồi thường nhà nước năm 2017 có quy định về nguyên tắc bồi thường của cơ quan nhà nước có thẩm quyền khi xảy ra các vụ án oan sai. Theo đó, nguyên tắc bồi thường của nhà nước sẽ được xác định cụ thể như sau:

– Việc bồi thường của cơ quan nhà nước có thẩm quyền cần phải thực hiện theo quy định của pháp luật về trách nhiệm bồi thường nhà nước và các văn bản quy phạm pháp luật khác có liên quan;

– Quá trình giải quyết yêu cầu bồi thường cần phải được xử lý kịp thời, xử lý công khai, bình đẳng và trung thực, cần phải thực hiện theo đúng quy định của pháp luật, cần phải được tiến hành dựa trên cơ sở thương lượng giữa các chủ thể có liên quan, đó có thể là giữa cơ quan có thẩm quyền giải quyết và người yêu cầu bồi thường theo quy định của pháp luật về trách nhiệm bồi thường của nhà nước. Quá trình giải quyết yêu cầu bồi thường thiệt hại trong hoạt động tố tụng hình sự cần phải được thực hiện tại cơ quan trực tiếp quản lý người thi hành công vụ gây ra thiệt hại trên thực tế;

– Người yêu cầu bồi thường đã yêu cầu một trong các cơ quan có thẩm quyền giải quyết bồi thường căn cứ theo quy định tại Điều 3 của Luật trách nhiệm bồi thường của nhà nước năm 2017 để có thể giải quyết yêu cầu bồi thường và đã được cơ quan có thẩm quyền thụ lý giải quyết yêu cầu bồi thường, thì sẽ không được phép yêu cầu cơ quan có thẩm quyền khác tiến hành hoạt động giải quyết yêu cầu bồi thường.

Như vậy có thể nói, quá trình giải quyết yêu cầu bồi thường trong hoạt động tố tụng hình sự bởi các vụ án oan sai được thực hiện bởi các cơ quan trực tiếp quản lý người thi hành công vụ gây thiệt hại. Bên cạnh đó, luật trách nhiệm bồi thường nhà nước năm 2017 con có quy định cụ thể về cơ quan chịu trách nhiệm bồi thường trong hoạt động tố tụng hình sự, có thể kể đến một số cơ quan bao gồm như sau:

– Cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra;

– Viện kiểm sát;

– Tòa án nhân dân cấp có thẩm quyền;

– Các cơ quan giải quyết bồi thường trong hoạt động thi hành án hình sự.

Như vậy có thể nói, quá trình bồi thường các vụ án oan sai sẽ cần phải căn cứ vào việc vụ án oan sai đó do cơ quan tiến hành tố tụng ở giai đoạn nào thực hiện, vụ án oan sai do cơ quan tiến hành tố tụng ở giai đoạn nào thực hiện thì cơ quan tiến hành thủ tục ở giai đoạn đó sẽ cần phải có trách nhiệm bồi thường thiệt hại cho người bị thiệt hại theo quy định của pháp luật.

3. Người có quyền yêu cầu nhà nước bồi thường khi bị kết án oan sai: 

Căn cứ theo quy định tại Điều 5 của Luật trách nhiệm bồi thường nhà nước năm 2017 có quy định về quyền yêu cầu bồi thường khi bị kết án oan sai. Theo đó thì những người sau đây sẽ có quyền yêu cầu cơ quan nhà nước có thẩm quyền bồi thường:

– Người bị thiệt hại;

– Những người được xác định là người thừa kế của người bị thiệt hại trong trường hợp nhận thấy người bị thiệt hại đã chết, các tổ chức kế thừa quyền và nghĩa vụ của các tổ chức bị thiệt hại trong trường hợp các tổ chức đó đã chấm dứt tồn tại;

– Người đại diện theo pháp luật của những đối tượng được xác định là người bị thiệt hại thuộc trường hợp cần phải có người đại diện theo pháp luật căn cứ theo quy định tại Bộ luật dân sự năm 2015;

– Các cá nhân và pháp nhân tiến hành hoạt động ủy quyền thực hiện hoạt động yêu cầu bồi thường tại cơ quan nhà nước có thẩm quyền.

Như vậy có thể nói, trong trường hợp người nào bị kết án oan sai và có thiệt hại trên thực tế, bao gồm cả thiệt hại về vật chất và thiệt hại về tinh thần thì hoàn toàn có quyền yêu cầu cơ quan nhà nước bồi thường thiệt hại theo các nguyên tắc như đã phân tích nêu trên.

Các văn bản pháp luật được sử dụng trong bài viết: 

– Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước 2017.