Khiếu nại và giải quyết khiếu nại, khiếu kiện về đất đai

Trong quá trình thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của mình về quản lý đất đai, cơ quan, chủ thể có thẩm quyền có thể ban hành những quyết định hay thực hiện những hành vi mà người sử dụng đất, người có quyền lợi liên quan đến quyền sử dụng đất cho rằng quyết định hay hành vi đó ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của họ, từ đó, pháp luật cho phép họ khiếu nại đến chủ thể có thẩm quyền giải quyết hoặc khởi kiện tới Tòa án nhân dân có thẩm quyền- đây là quyền được pháp luật ghi nhận cụ thể và có cơ chế bảo đảm thực hiện. Vậy, khiếu nại, giải quyết khiếu nại, khiếu kiện về đất đai có nội dung như thế nào? Pháp luật hiện hành quy định ra sao? Luật Dương Gia sẽ trả lời hai câu hỏi này trong bài viết dưới đây.

Luật sư tư vấn pháp luật trực tuyến qua tổng đài: 1900.6568

Cơ sở pháp lý:

Luật Đất đai năm 2013

Luật Khiếu nại năm 2011

Luật tố tụng hành chính năm 2015

1. Khát quát về khiếu nại, giải quyết khiếu nại, khiếu kiện về đất đai?

1.1. Khái niệm khiếu nại về đất đai.

Theo Khoản 1, Điều 2, Luật Khiếu nại: “Khiếu nại là việc công dân, cơ quan, tổ chức hoặc cán bộ, công chức theo thủ tục do Luật này quy định, đề nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền xem xét lại quyết định hành chính, hành vi hành chính của cơ quan hành chính nhà nước, của người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nước hoặc quyết định kỷ luật cán bộ, công chức khi có căn cứ cho rằng quyết định hoặc hành vi đó là trái pháp luật, xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của mình.”

Thuật ngữ “khiếu nại về đất đai” được sử dụng khá nhiều trên thực tế tuy nhiên lại không có văn bản pháp luật nào giải thích về thuật ngữ này mà đều hiểu nó dựa trên khái niệm về khiếu nại và áp dụng trong lĩnh vực đất đai. Một số các nghiên cứu khoa học, giáo trình cũng đưa ra các quan niệm về khiếu nại về đất đai, chẳng hạn:

Trong Luận án Tiến sĩ của tác giả Lê Duyên Hà, “Thực trạng pháp luật về khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên”, tác giả đưa ra định nghĩa về khiếu nại hành chính về đất đai là việc các chủ thể sử dụng đất đề nghị cơ quan nhà nước có thẩm quyền xem xét lại quyết định hành chính hoặc hành vi hành chính theo quy định của pháp luật, khi có căn cứ cho rằng quyết định hoặc hành vi đó là trái pháp luật, xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của mình trong quá trình quản lý và sử dụng đất. Đây là khái niệm điển hình cho cách giải thích về khiếu nại hành chính về đất đai và chúng tôi hoàn toàn đồng ý với định nghĩa này.

Đối tượng của khiếu nại hành chính về đất đai là quyết định hành chính, hành vi hành chính của cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền quản lý trong lĩnh vực đất đai ban hành/thực hiện bị người khiếu nại cho là trái pháp luật, xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp của họ.

Quyết định hành chính có thể bị khiếu nại bao gồm: Quyết định giao đất, cho thuê đất, thu hồi đất, trưng dụng đất, cho phép chuyển mục đích sử dụng đất, quyết định bồi thường giải phóng mặt bằng, tái định cư, quyết định cấp hoặc thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyết định gia hạn thời hạn sử dụng đất. Hành vi hành chính về đất đai bị khiếu kiện là hành vi của cán bộ, công chức nhà nước khi thực hiện công việc liên quan đến các hoạt động nói trên.

1.2. Khái niệm giải quyết khiếu nại về đất đai.

Theo Luật Khiếu nại năm 2011 thì giải quyết khiếu nại là việc thụ lý, xác minh, kết luận và ra quyết định giải quyết khiếu nại. Dựa theo giải thích này cũng với quy định của Luật Đất đai, có thể hiểu giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai là việc thụ lý, xác minh, kết luận và ra quyết định giải quyết khiếu nại đối với các quyết định hành chính, hành vi hành chính về đất đai do chủ thể có thẩm quyền ban hành/thực hiện có liên quan đến có nội dung về quyền sử dụng đất.

Giải quyết khiếu nại về đất đai được coi là một dạng cụ thể của giải quyết khiếu nại hành chính, cho nên trước hết giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai có đầy đủ các đặc điểm của giải quyết khiếu nại hành chính nói chung như: (1) Là hoạt động của chủ thể quản lý hành chính nhà nước; (2) Là hoạt động giải quyết tranh chấp phát sinh trong quan hệ quản lý hành chính nhà nước; (3) Mục đích là bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người khiếu nại khi họ có căn cứ cho rằng các quyết định hành chính, hành vi hành chính là trái pháp luật, ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của họ.

Bên cạnh đó, giải quyết khiếu nại về đất đai còn có một số đặc điểm riêng, bao gồm:

– Giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai phát sinh trong lĩnh vực quản lý nhà nước về đất đai, một lĩnh vực tương đối phức tạp và chịu sự tác động của nhiều yếu tố.

– Theo quy định của pháp luật đất đai, giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai liên quan đến thẩm quyền của nhiều cấp khác nhau, nhiều cơ quan khác nhau.

– Căn cứ pháp lý áp dụng chủ yếu dựa trên cơ sở Luật Đất đai (luật nội dung), Luật Khiếu nại (luật thủ tục) và các văn bản hướng dẫn thi hành hai luật này.

1.3. Khái niệm khiếu kiện về đất đai.

Các khiếu kiện hành chính về đất đai là lĩnh vực quan trọng và phức tạp, chiếm tỷ lệ lớn trong số các vụ án hành chính mà Tòa án phải giải quyết hàng năm. Đối tượng khiếu kiện thuộc thẩm quyền giải quyết của tòa án bằng vụ án hành chính trong lĩnh vực đất đai theo quy định của pháp luật bao gồm quyết định hành chính và hành vi hành chính.

Khởi kiện vụ án hành chính trong lĩnh vực đất đai là việc cá nhân, cơ quan, tổ chức yêu cầu tòa án bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình bị xâm hại bởi những quyết định hành chính hoặc hành vi hành chính thực hiện trong quá trình quản lý đất đai của cơ quan nhà nước hoặc người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nước hoặc người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nước theo thủ tục do pháp luật quy định.

Giải quyết khiếu kiện về đất đai là hoạt động của Tòa án có thẩm quyền thực hiện theo thủ tục tố tụng hành chính để đưa ra được phán quyết cuối cùng thông qua bản án, quyết định nhằm bảo vệ quyền và lợi ích của người khởi kiện.

2. Quy định về giải quyết khiếu nại, khiếu kiện về đất đai?

2.1. Quy định về giải quyết khiếu nại về đất đai.

Thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai lần đầu được trao cho:

(1) Chủ tịch Ủy ban nhân xã, phường, thị trấn và Thủ trưởng cơ quan thuộc Ủy ban nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh (đối với quyết định hành chính, hành vi hành chính của mình, của người có trách nhiệm do mình quản lý trực tiếp.)

(2) Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp huyện- đối với quyết định hành chính, hành vi hành chính của mình.

(3) Giám đốc Sở tài nguyên môi trường có thẩm quyền giải quyết khiếu nại đối với quyết định hành chính, hành vi hành chính của mình, của cán bộ, công chức do mình quản lý trực tiếp.

…

Thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai lần hai được trao cho: Chủ tịch ủy ban nhân dân cấp huyện, Giám đốc sở tài nguyên Môi trường, Chủ tịch ủy ban nhân dân cấp tỉnh, Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường.

Việc xác định thẩm quyền này dựa trên quy định tại Chương 3 Luật Khiếu nại.

Về trình tự, thủ tục giải quyết khiếu nại, Khoản 2, Điều 204 Luật Đất đai quy định: “Trình tự, thủ tục giải quyết khiếu nại quyết định hành chính, hành vi hành chính về đất đai thực hiện theo quy định của pháp luật về khiếu nại.”, cụ thể, trình tự, thủ tục giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai gồm 7 bước:

Bước 1: Tiếp nhận đơn khiếu nại hành chính về đất đai.

Bước 2: Thụ lý giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai.

Bước 3: Xác minh nội dung khiếu nại hành chính về đất đai.

Bước 4: Tổ chức đối thoại.

Bước 5: Ra quyết định giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai.

Bước 6: Gửi quyết định giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai.

Bước 7: Lập hồ sơ giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai.

2.2. Quy định về giải quyết khiếu kiện về đất đai.

Khoản 2, Điều 204 Luật Đất đai quy định: “Trình tự, thủ tục giải quyết khiếu kiện quyết định hành chính, hành vi hành chính về đất đai thực hiện theo quy định của pháp luật về tố tụng hành chính.”. Vì vậy, các quy định dưới đây tập trung vào Luật Tố tụng hành chính năm 2015.

Thẩm quyền giải quyết khiếu kiện về đất đai được xác định dựa trên thẩm quyền về loại việc và thẩm quyền theo lãnh thổ, theo đó:

Đối với thẩm quyền về loại việc, khiếu kiện thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án là (1) các quyết định hành chính, hành vi hành chính trừ, quyết định hành chính, hành vi hành chính thuộc phạm vi bí mật nhà nước trong các lĩnh vực quốc phòng, an ninh, ngoại giao theo quy định của pháp luật; Quyết định, hành vi của Tòa án trong việc áp dụng biện pháp xử lý hành chính, xử lý hành vi cản trở hoạt động tố tụng; Quyết định hành chính, hành vi hành chính mang tính nội bộ của cơ quan, tổ chức. (2) Khiếu kiện quyết định kỷ luật buộc thôi việc công chức giữ chức vụ từ Tổng Cục trưởng và tương đương trở xuống.

Đối với thẩm quyền theo lãnh thổ, xác định theo quyết định hành chính, hành chi hành chính do cơ quan/chủ thể hành chính nhà nước nào ban hành, thực hiện để xác định, ví dụ: Tòa án cấp huyện giải quyết theo thủ tục sơ thẩm khiếu kiện quyết định hành chính, hành vi hành chính của cơ quan hành chính nhà nước từ cấp huyện trở xuống trên cùng phạm vi địa giới hành chính với Tòa án hoặc của người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nước đó, trừ quyết định hành chính, hành vi hành chính của Ủy ban nhân dân cấp huyện, Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp huyện;….

Nhìn chung, quá trình giải quyết khiếu kiện về đất đai khá phức tạp, bắt đầu từ việc người khởi kiện nộp đơn khởi và được tòa án thủ lý giải quyết cho đến khi được Tòa án ra bản án sơ thẩm (Trình tự, thủ tục thông thường).