Tội vi phạm quy định về hoạt động bán đấu giá tài sản

1. Khái quát chung về Tội vi phạm quy định về hoạt động bán đấu giá tài sản:

1.1. Tội vi phạm quy định về hoạt động bán đấu giá tài sản là gì:

Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường, hoạt động bán đấu giá tài sản ngày càng phổ biến, đặc biệt là đối với các loại tài sản như: Quyền sử dụng đất, tài sản thi hành án, tài sản thanh lý của doanh nghiệp nhà nước và tài sản bảo đảm của ngân hàng. Tuy nhiên thực tế cho thấy, vẫn còn tồn tại nhiều sai phạm trong quá trình tổ chức và tham gia đấu giá. Các hành vi như: Lập danh sách khống người tham gia, thông đồng dìm giá hoặc nâng giá, tạo hồ sơ giả mạo… diễn ra khá phổ biến, từ đó dẫn đến tình trạng tài sản bị mua bán không đúng giá trị, gây thất thoát cho Nhà nước, tổ chức và cá nhân. Nhiều vụ án điển hình đã bị phát hiện và xử lý cho thấy tính chất phức tạp và mức độ nghiêm trọng của loại tội phạm này.

Tội vi phạm quy định về hoạt động bán đấu giá tài sản hiện nay đang được quy định tại Điều 218 Bộ luật Hình sự 2015. Có thể đưa ra khái niệm như sau:

“Tội vi phạm quy định về hoạt động bán đấu giá tài sản là hành vi của cá nhân, tổ chức lợi dụng kẽ hở pháp luật hoặc cố ý thực hiện các hành vi gian dối như lập danh sách khống, làm giả hồ sơ, thông đồng dìm giá, nâng giá trái pháp luật trong quá trình bán đấu giá. Hành vi này xâm phạm trực tiếp đến nguyên tắc công khai, minh bạch, công bằng trong hoạt động đấu giá, làm tổn hại đến quyền lợi hợp pháp của Nhà nước, tổ chức và công dân. Đây là tội phạm trong lĩnh vực kinh tế, phản ánh sự tha hóa trong hoạt động quản lý và giao dịch tài sản.”

1.2. Ý nghĩa của Tội vi phạm quy định về hoạt động bán đấu giá tài sản trong pháp luật hình sự:

• Thứ nhất, bảo vệ nguyên tắc công khai và minh bạch trong đấu giá: Bản chất của đấu giá tài sản là hình thức giao dịch dựa trên cạnh tranh công khai, đảm bảo người có nhu cầu thực sự được quyền tham gia bình đẳng. Việc xử lý nghiêm hành vi gian lận, thông đồng dìm giá hoặc nâng giá giúp củng cố nguyên tắc minh bạch, từ đó loại bỏ các yếu tố tiêu cực, giữ cho hoạt động đấu giá vận hành đúng bản chất và công bằng.
• Thứ hai, bảo vệ lợi ích kinh tế của Nhà nước, tổ chức và cá nhân: Nhiều tài sản đấu giá là tài sản công, tài sản thi hành án, tài sản bảo đảm của ngân hàng hoặc tài sản thanh lý doanh nghiệp nhà nước. Nếu quá trình đấu giá bị gian lận thì cơ quan Nhà nước có thể thất thu, ngân hàng khó thu hồi nợ và người dân bị thiệt hại quyền lợi. Do đó việc hình sự hóa hành vi vi phạm là cần thiết để bảo vệ trực tiếp lợi ích kinh tế của các chủ thể này.
• Thứ ba, ngăn chặn thất thoát tài sản công và phòng chống tham nhũng: Hoạt động bán đấu giá tài sản là lĩnh vực dễ phát sinh “lợi ích nhóm” nếu thiếu kiểm soát. Hành vi thông đồng hoặc dìm giá để chiếm đoạt tài sản thường gắn liền với tham nhũng và hối lộ. Bằng việc quy định tội danh này, pháp luật đặt ra “hàng rào pháp lý” quan trọng để ngăn chặn thất thoát tài sản nhà nước và giảm thiểu nguy cơ tham nhũng.
• Thứ tư, tăng cường kỷ cương, hiệu lực quản lý nhà nước về đấu giá: Khi pháp luật có cơ chế xử lý hình sự đối với những vi phạm trong hoạt động bán đấu giá, các tổ chức đấu giá, cán bộ quản lý cũng như người tham gia sẽ nâng cao trách nhiệm và ý thức chấp hành. Điều này góp phần thiết lập kỷ cương và nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước trong lĩnh vực kinh tế tài chính.

1.3. Cơ sở pháp lý của Tội vi phạm quy định về hoạt động bán đấu giá tài sản:

Tội vi phạm quy định về hoạt động bán đấu giá tài sản hiện nay đang được quy định tại Điều 218 Bộ luật Hình sự 2015:

“1. Người nào thực hiện một trong các hành vi sau đây, thu lợi bất chính từ 30.000.000 đồng đến dưới 200.000.000 đồng hoặc gây thiệt hại cho người khác từ 50.000.000 đồng đến dưới 300.000.000 đồng, thì bị phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm:

a) Lập danh sách khống về người đăng ký mua tài sản bán đấu giá;

b) Lập hồ sơ khống, hồ sơ giả tham gia hoạt động bán đấu giá tài sản;

c) Thông đồng dìm giá hoặc nâng giá trong hoạt động bán đấu giá tài sản.

2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 200.000.000 đồng đến 1.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 01 năm đến 05 năm:

a) Có tổ chức;

b) Thu lợi bất chính 200.000.000 đồng trở lên;

c) Gây thiệt hại cho người khác 300.000.000 đồng trở lên;

d) Phạm tội 02 lần trở lên;

đ) Dùng thủ đoạn tinh vi, xảo quyệt.

3. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.”

2. Cấu thành Tội vi phạm quy định về hoạt động bán đấu giá tài sản:

Cấu thành tội phạm là tổng thể các dấu hiệu pháp lý đặc trưng khách quan và chủ quan được quy định trong pháp luật hình sự thể hiện một hành vi nguy hiểm cho xã hội cụ thể là tội phạm, tức là căn cứ vào các dấu hiệu đó một hành vi nguy hiểm cho xã hội bị coi là tội phạm. Cấu thành tội phạm của Tội vi phạm quy định về hoạt động bán đấu giá tài sản bao gồm các yếu tố sau:

2.1. Khách thể:

Khách thể của tội phạm là những mối quan hệ xã hội được pháp luật hình sự bảo vệ, bị tội phạm xâm hại, gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại. Tội vi phạm quy định về hoạt động bán đấu giá tài sản xâm phạm trực tiếp đến: Các quy định của Nhà nước về quản lý hoạt động bán đấu giá tài sản.

2.2. Mặt khách quan:

Tội vi phạm quy định về hoạt động bán đấu giá tài sản được thực hiện thông qua những hành vi sau:

Thứ nhất: Lập danh sách khống về người đăng ký mua tài sản bán đấu giá. Đây là hành vi cố ý tạo ra danh sách người tham gia đấu giá nhưng thực tế những người này không hề tồn tại hoặc không thực sự đăng ký tham gia. Việc làm này nhằm tạo cảm giác có nhiều người tham gia để hợp thức hóa thủ tục đấu giá hoặc để phục vụ cho việc gian lận, dìm giá, nâng giá; từ đó làm sai lệch kết quả đấu giá.

Thứ hai: Lập hồ sơ khống, hồ sơ giả tham gia hoạt động bán đấu giá tài sản. Đây là hành vi sử dụng tài liệu giả mạo (giấy tờ tùy thân, giấy đăng ký, hồ sơ pháp lý…) hoặc lập hồ sơ của những người không thực sự tham gia đấu giá. Mục đích thường là tạo ra sự cạnh tranh “ảo” hoặc đưa vào những đối tượng trung gian nhằm thao túng kết quả đấu giá. Hành vi này trực tiếp xâm phạm đến tính xác thực, công khai và minh bạch của thủ tục đấu giá.

Thứ ba: Thông đồng dìm giá hoặc nâng giá trong hoạt động bán đấu giá tài sản. Đây là hành vi cấu kết giữa các đấu giá viên, người tổ chức hoặc người tham gia đấu giá để cố tình hạ giá hoặc nâng giá tài sản trái pháp luật.Việc “dìm giá” nhằm mua tài sản với mức thấp hơn giá trị thực, gây thiệt hại cho chủ sở hữu hoặc Nhà nước. Ngược lại, việc nâng giá giả tạo có thể nhằm loại bỏ đối thủ, tạo lợi ích bất chính hoặc che giấu hành vi gian lận khác. Đây là hành vi phổ biến và nguy hiểm nhất vì trực tiếp làm sai lệch kết quả đấu giá và gây thiệt hại kinh tế lớn.

Nhìn chung, “đấu giá tài sản” là hình thức bán tài sản có từ 02 người trở lên tham gia đấu giá theo nguyên tắc, trình tự và thủ tục được quy định tại Luật đấu giá tài sản, trừ trường hợp quy định tại điều 49 của Luật Đấu giá tài sản năm 2016 (sửa đổi năm 2024).

Các hành vi nêu trên chỉ cấu thành tội phạm này nếu:

• Thu lợi bất chính từ 30.000.000 đồng đến dưới 200.000.000 đồng;
• Hoặc gây thiệt hại cho người khác từ 50.000.000 đến dưới 300.000.000 đồng.

Tội vi phạm quy định về hoạt động bán đấu giá tài sản có cấu thành vật chất. Tội vi phạm quy định về hoạt động bán đấu giá tài sản được coi là hoàn thành khi người phạm tội thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội và gây ra hậu quả thực tế.

2.3. Mặt chủ quan:

Tội vi phạm quy định về hoạt động bán đấu giá tài sản được thực hiện với lỗi cố ý trực tiếp. Người phạm tội nhận thức rõ hành vi của mình là nguy hiểm cho xã hội và thấy trước hậu quả của hành vi đó mà vẫn mong muốn nó xảy ra.

Về động cơ và mục đích của Tội vi phạm quy định về hoạt động bán đấu giá tài sản: Động cơ là động lực bên trong thúc đẩy con người thực hiện hành vi biểu hiện ra bên ngoài. Mục đích là kết quả trong ý thức chủ quan của người thực hiện hành vi. Động cơ và mục đích phạm tội là yếu tố phải có trong lỗi cố ý trực tiếp. Người phạm tội vi phạm quy định về hoạt động bán đấu giá tài sản ới động cơ muốn có tiền và mục đích là muốn hưởng quyền lợi từ vi phạm quy định về hoạt động bán đấu giá tài sản.

2.4. Chủ thể:

Chủ thể của Tội vi phạm quy định về hoạt động bán đấu giá tài sản là người có năng lực trách nhiệm hình sự và đáp ứng đủ độ tuổi theo Điều 12 Bộ luật Hình sự 2015 (đủ 16 tuổi trở lên), không mắc bệnh tâm thần hoặc các bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình.

3. Khung hình phạt của Tội vi phạm quy định về hoạt động bán đấu giá tài sản:

Tội vi phạm quy định về hoạt động bán đấu giá tài sản theo Điều 218 Bộ luật Hình sự 2015 quy định những khung hình phạt sau:

• Khung 1: Phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm.
• Khung 2: Phạt tiền từ 200.000.000 đồng đến 1.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 01 năm đến 05 năm.
• Hình phạt bổ sung: Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.

4. Các tình tiết định khung tăng nặng của Tội vi phạm quy định về hoạt động bán đấu giá tài sản:

Các tình tiết định khung hình phạt tăng nặng của Tội vi phạm quy định về hoạt động bán đấu giá tài sản được quy định tại khoản 2 Điều 218 Bộ luật Hình sự 2015 với khung hình phạt là phạt tiền từ 200.000.000 đồng đến 1.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 01 năm đến 05 năm. Cụ thể như sau:

• Có tổ chức theo điểm a khoản 2 Điều 218 Bộ luật Hình sự 2015:

Phạm tội có tổ chức thể hiện sự câu kết chặt chẽ giữa nhiều người và có sự phân công vai trò rõ ràng nhằm thực hiện hành vi gian lận trong hoạt động bán đấu giá. Đây không phải hành vi tự phát cá nhân mà được chuẩn bị kỹ lưỡng, có kế hoạch, làm tăng tính chất nguy hiểm và hậu quả xã hội. Khi phạm tội có tổ chức thì khả năng che giấu và kéo dài hành vi vi phạm cũng cao hơn, từ đó gây khó khăn cho việc phát hiện và xử lý. Vì vậy pháp luật quy định đây là tình tiết tăng nặng để áp dụng hình phạt nghiêm khắc hơn.

• Thu lợi bất chính 200.000.000 đồng trở lên theo điểm b khoản 2 Điều 218 Bộ luật Hình sự 2015:

Mức thu lợi bất chính càng cao thì mức độ nguy hiểm của hành vi càng lớn. Khi người phạm tội thu lợi từ 200 triệu đồng trở lên, tức là đã chiếm đoạt một khoản giá trị đáng kể từ hoạt động bán đấu giá, gây thiệt hại trực tiếp cho người tham gia đấu giá hoặc cho ngân sách Nhà nước. Đây là ngưỡng hậu quả nghiêm trọng cho thấy tính chất trục lợi rõ rệt. Vì vậy tình tiết này được xếp vào tình tiết định khung tăng nặng để truy cứu trách nhiệm hình sự với khung hình phạt nặng hơn.

• Gây thiệt hại cho người khác 300.000.000 đồng trở lên theo điểm c khoản 2 Điều 218 Bộ luật Hình sự 2015:

Hoạt động bán đấu giá tài sản vốn phải đảm bảo tính công khai và minh bạch. Khi hành vi gian lận dẫn đến hậu quả gây thiệt hại cho người khác từ 300 triệu đồng trở lên thì mức độ ảnh hưởng đã vượt ngưỡng “nghiêm trọng” sang “đặc biệt nghiêm trọng”. Thiệt hại này không chỉ dừng lại ở giá trị tài sản cụ thể mà còn làm giảm niềm tin của xã hội vào cơ chế đấu giá. Do đó pháp luật buộc phải xử lý ở mức khung cao hơn để bảo vệ quyền lợi của người dân và tổ chức.

• Phạm tội 02 lần trở lên theo điểm d khoản 2 Điều 218 Bộ luật Hình sự 2015:

Người phạm tội đã thực hiện hành vi này từ 02 lần trở lên thì sẽ cho thấy tính chất tái phạm hoặc có xu hướng phạm tội liên tục. Đây không còn là sai phạm nhất thời mà là sự cố ý và có hệ thống. Việc lặp đi lặp lại hành vi sẽ làm gia tăng hậu quả, gây thiệt hại lớn và ảnh hưởng nghiêm trọng đến tính công bằng trong hoạt động đấu giá. Chính vì vậy, tình tiết này được coi là tăng nặng để áp dụng hình phạt nghiêm khắc hơn.

• Dùng thủ đoạn tinh vi, xảo quyệt theo điểm đ khoản 2 Điều 218 Bộ luật Hình sự 2015:

Trong nhiều trường hợp, hành vi vi phạm trong đấu giá không diễn ra công khai mà được che giấu dưới các thủ đoạn phức tạp như: Làm giả hồ sơ tinh vi, sử dụng người trung gian trá hình, lợi dụng kẽ hở pháp luật để thao túng kết quả. Khi sử dụng thủ đoạn tinh vi và xảo quyệt, việc phát hiện và chứng minh tội phạm khó khăn hơn, gây nguy cơ thất thoát lớn và làm giảm hiệu quả quản lý nhà nước. Đây là tình tiết phản ánh mức độ nguy hiểm đặc biệt, vì vậy bị xử lý ở khung hình phạt cao hơn.

5. Phân biệt Tội vi phạm quy định về hoạt động bán đấu giá tài sản và Tội vi phạm quy định về kinh doanh theo phương thức đa cấp:

6. Các biện pháp nâng cao hiệu quả của hoạt động bán đấu giá tài sản:

6.1. Hoàn thiện hành lang pháp lý về đấu giá tài sản:

Một trong những biện pháp quan trọng là tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật về đấu giá tài sản. Quy định pháp luật cần rõ ràng, minh bạch và thống nhất, đặc biệt là các nội dung về trình tự, thủ tục, tiêu chuẩn đấu giá viên, quyền và nghĩa vụ của các bên tham gia. Khi hành lang pháp lý đầy đủ và chặt chẽ, hoạt động đấu giá sẽ hạn chế được những kẽ hở pháp luật; từ đó giảm nguy cơ phát sinh tiêu cực đồng thời nâng cao tính công bằng và niềm tin xã hội.

6.2. Tăng cường tính công khai, minh bạch trong quá trình đấu giá:

Công khai và minh bạch là nguyên tắc cốt lõi để bảo đảm hiệu quả của hoạt động đấu giá. Các thông tin liên quan đến tài sản đấu giá như tình trạng pháp lý, giá khởi điểm, điều kiện tham gia, thời gian và địa điểm đấu giá… cần được công bố rộng rãi, dễ tiếp cận. Bên cạnh đó, việc tổ chức đấu giá phải tuân thủ đúng quy định, có sự giám sát của cơ quan có thẩm quyền và các bên liên quan. Chỉ khi mọi thông tin và quy trình được minh bạch hóa thì mới bảo đảm quyền lợi của các chủ thể và ngăn ngừa tình trạng dìm giá và thông đồng.

6.3. Ứng dụng công nghệ thông tin và đấu giá trực tuyến:

Trong bối cảnh chuyển đổi số, việc ứng dụng công nghệ thông tin được xem là giải pháp hiệu quả nhất. Đấu giá trực tuyến giúp mở rộng phạm vi người tham gia, tăng tính cạnh tranh và minh bạch, đồng thời giảm thiểu rủi ro gian lận và dìm giá. Hơn nữa, hệ thống đấu giá trực tuyến còn cho phép lưu trữ dữ liệu, truy xuất thông tin dễ dàng, giúp công tác quản lý và kiểm tra của cơ quan nhà nước trở nên thuận tiện và chính xác hơn.

6.4. Nâng cao chất lượng và đạo đức nghề nghiệp của Đấu giá viên:

Đấu giá viên giữ vai trò trung tâm trong hoạt động đấu giá tài sản. Vì vậy việc đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, kỹ năng nghiệp vụ và đặc biệt là đạo đức nghề nghiệp cho đội ngũ này là hết sức cần thiết. Một đấu giá viên có chuyên môn giỏi, bản lĩnh vững vàng và liêm chính sẽ bảo đảm quy trình đấu giá diễn ra đúng pháp luật, khách quan minh bạch; từ đó tạo dựng niềm tin và uy tín cho hoạt động đấu giá.

6.5. Tăng cường công tác thanh tra, giám sát và xử lý vi phạm:

Để hoạt động đấu giá thực sự hiệu quả, cần có cơ chế thanh tra, giám sát thường xuyên và chặt chẽ từ phía cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Việc phát hiện và xử lý kịp thời các hành vi vi phạm như lập danh sách khống, hồ sơ giả, thông đồng dìm giá… sẽ góp phần răn đe, phòng ngừa chung. Đồng thời, các chế tài xử lý cũng cần được áp dụng nghiêm khắc để không dung túng cho hành vi tiêu cực và bảo đảm tính nghiêm minh của pháp luật.

THAM KHẢO THÊM:

• Quy trình trình tự tiến hành bán đấu giá tài sản mới nhất 2023
• Quy định về bán đấu giá tài sản thi hành án dân sự mới nhất
• Bán đấu giá tài sản là gì? Quy định lựa chọn tổ chức đấu giá tài sản?