Pháp luật quy định khá cụ thể về trình tự, thủ tục xem xét bản án tử hình trước khi thi hành. Theo đó:
Thứ nhất, Thủ tục xem xét bản án tử hình trước khi thi hành án của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao và Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao.
Theo Khoản 1 Điều 258 BLTTHS:
“Sau khi bản án tử hình có hiệu lực pháp luật, hồ sơ vụ án phải được gửi ngay lên Chánh án Tòa án nhân dân tối cao và bản án phải được gửi ngay lên Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao.
Trong thời hạn hai tháng kể từ ngày nhận được bản án và hồ sơ vụ án, Chánh án tòa án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao phải quyết định kháng nghị hoặc không kháng nghị giám đốc thẩm hoặc tái thẩm”
Như vậy, Sau khi bản án tử hình có hiệu lực pháp luật, hồ sơ vụ án phải được gửi ngay lên Chánh án Tòa án nhân dân tối cao và bản án phải được gửi ngay lên Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao để xem xét việc xét xử có được thực hiện đúng người, đúng tội, đúng pháp luật hay không và có cần phải kháng nghị giám đốc thẩm hoặc tái thẩm hay không hay nói cách khác, là để kiểm tra lại việc xét xử vụ án về cả khía cạnh nội dung và pháp luật.
Đối với bản án tử hình, bởi tính chất quan trọng đặc biệt nên thời hạn kháng nghị và tính chất kháng nghị có những điểm khác biệt so với thủ tục kháng nghị thông thường. Cụ thể, thứ nhất, trong thời hạn hai tháng kể từ ngày nhận được bản án và hồ sơ vụ án, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao phải quyết định kháng nghị hoặc không kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm hoặc tái thẩm; thứ hai, việc ra quyết định kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm hoặc tái thẩm hoặc ra quyết định không kháng nghị theo một trong những thủ tục đó của Chánh án tòa án nhân dân tối cao và Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao là bắt buộc không tùy thuộc vào việc người bị kết án có viết đơn hay không viết đơn xin ân giảm gửi Chủ tịch nước. Trong trường hợp, người bị kết án đã viết đơn xin ân giảm gửi Chủ tịch nước, nhưng xét thấy việc xét xử không chính xác, Chánh án tòa án nhân dân tối cao và Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao vẫn có quyền kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm hoặc tái thẩm. Sau khi ra quyết định kháng nghị, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao và Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao có nghĩa vụ phải báo cảo với Chủ tịch nước để Chủ tịch nước không tiến hành thủ tục xét đơn xin ân giảm của người bị kết án.
Đây là thủ tục bắt buộc không phụ thuộc vào ý chí của người bị kết án tử hình. Trong trường hợp Chánh án tòa án nhân dân tối cao hoặc Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao ra quyết định kháng nghị giám đốc thẩm hoặc tái thẩm bản án tử hình, thì vụ án được giải quyết theo thủ tục giám đốc thẩm hoặc tái thẩm.
>>> Luật sư tư vấn pháp luật trực tuyến qua tổng đài: 1900.6568
Thứ hai, Thủ tục xem xét bản án tử hình trước khi thi hành án của Chủ tịch nước.
Đoạn 3 Khoản 1 Điều 258 BLTTHS cũng nêu rõ: “Trong thời hạn bảy ngày, kể từ ngày bản án có hiệu lực pháp luật, người bị kết án được gửi đơn xin ân giảm lên Chủ tịch nước”
Về bản chất, đây là thủ tục xem xét lại chính sách của Nhà nước, đối chiếu với trường hợp phạm tội cụ thể để ra quyết định ân giảm hay không ân giảm. Theo đó, trong thời hạn bảy ngày, kể từ ngày bản án có hiệu lực pháp luật thì người bị kết án có quyền gửi đơn xin ân giảm lên Chủ tịch nước. Trường hợp người bị kết án không viết đơn xin ân giảm, thì trại giam, trại tạm giam đang giam giữ người đó phải lập biên bản vào lý do của việc người bị kết án không viết đơn và gửi cho Tòa án nhân dân tối cao để lưu vào hồ sơ. Như vậy, việc xem xét này không phải là bắt buộc, tức là nó phụ thuộc vào ý chí của người bị kết án có muốn xin ân giảm hay không.
Theo đó, khi có đơn xin ân giảm của người bị kết án tử hình, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao phải trình lên Chủ tịch nước ý kiến của mình về đơn xin ân giảm của người đó. Tùy trường hợp cụ thể, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao có thể đề nghị với Chủ tịch nước ân giảm hay bác đơn xin ân giảm của người bị kết án tử hình.
Bộ luật tố tụng hình sự hay các văn bản có liên quan đến việc thi hành hình phạt tử hình không quy định cụ thể hồ sơ xin ân giảm gồm những gì. Nhưng theo Tiến sĩ Trần Quang Tiệp – Tổng cục an ninh, Bộ công an thì Hồ sơ trình Chủ tịch nước xét đơn ân giảm của người bị kết án bao gồm: đơn xin ân giảm của người bị kết án trong thời hạn quy định hoặc đơn quá thời hạn có lý do chính đáng; tờ trình của Chánh án tòa án nhân dân tối cao; tờ trình của Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao; quyết định không kháng nghị giám đốc thẩm hoặc tái thẩm của Chánh án tòa án nhân dân tối cao và Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao; Các bản án của Tòa án cấp sơ thẩm, Tòa án cấp phúc thẩm; đơn xin ân giảm cho người bị kết án của các tổ chức xã hội, nhân dân, chính quyền địa phương, biên bản khắc phục hậu quả do hành vi phạm tội của người bị kết án gây ra; các giấy tờ, tài liệu có liên quan đến việc xem xét đơn xin ân giảm của người bị kết án như: giấy chứng nhận gia đình có công với cách mạng, huân chương, huy chương…
Như vậy, trong trường hợp người bị kết án xin ân giảm hình phạt tử hình thì bản án tử hình được thi hành sau khi Chủ tịch nước ký bác đơn xin ân giảm. Đối với trường hợp không có đơn xin ân giảm hình phạt tử hình, thì bản án tử hình được thi hành nếu Chánh án Tòa án nhân dân tối cao và Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao không kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm hoặc tái thẩm.