Soạn bài Người lái đò sông Đà: Tác giả, tác phẩm và bố cục?

1. Giớithiệu về nhà văn Nguyễn Tuân:

1.1. Tiểu sử nhà văn Nguyễn Tuân:

Nhà văn Nguyễn Tuân (1910-1987), ông có quê gốc tại Hà Nội, sinh ra trong một nhà nho nghèo trong thời kỳ Hán học ở nước ta đã tàn. Nguyễn Tuân học hết bậc Thành chung thì bị đuổi do ông tham gia một cuộc bãi khóa nhằm phản đối một số giáo viên Pháp nói xấu người Việt Nam. Sau đó một thời gian ông lại bị tù đi qua biên giới không có giấy phép thông hành. Ra tù, Nguyễn Tuân bắt đầu viết văn, làm báo.

Năm 1941, ông lại một lần nữa bị bọn thực dân bắt giam vì giao du với những người hoạt động trong lĩnh vực chính trị. Sau Cách mạng tháng Tám, Nguyễn Tuân nhiệt tình tham gia cách mạng và trở thành cây bút tiêu biểu của nền văn học Việt Nam mới. 

1.2. Sự nghiệp văn học:

Tác phẩm chính: 

Một vài tác phẩm chính bao gồm: Vang bóng một thời (1940), Tùy bút sông Đà (1960), Hà Nội ta đánh Mỹ giỏi (1972), ...

Phong cách nghệ thuật: 

- Trước Cách mạng tháng Tám, phong cách sáng tác của Nguyễn Tuân gói gọn trọng một chữ ngông, chữ ngông của người thi si tài hoa uyên bác và nhân cách hơn người.

- Sau Cách mạng tháng Tám, phong cách sáng tác của Nguyễn Tuân đã có nhiều sự thay đổi, lời văn của ông không còn cái ngông nghênh, khinh bạc, mà thay vào đó là một sự trầm lắng. Ông tìm thấy mối quan hệ gắn kết chặt chẽ giữa quá khứ - hiện tại và trong tương lai, giọng văn của ông trở nên tin yêu, đôn hậu, chăm chỉ tìm kiếm những chất tài hoa toát ra từ nhưnhx con người lao động bình thường. Bên cạnh đó giọng văn khinh bạc của ông chủ yếu để ném vào kẻ thù dân tộc hay những mặt trái của xã hội thời đại lúc bấy giờ. Có thể nói Nguyễn Tuân chính là hiện thân của cái định nghĩa về người nghệ sĩ, văn chương nghệ thuật với ông phải có phong cách độc đáo, mới lạ.

2. Tác phẩm Người lái đò sông Đà:

2.1. Tóm tắt tác phẩm:

Thiên nhiên Tây Bắc hùng vĩ được tô điểm bằng con sông Đà vừa dữ dội, hung tợn và đôi khi lại thật nhẹ nhàng, yêu kiều và thơ mộng như một người con gái. Con sông Đà hung bạo và hùng vĩ hình ảnh đá “dựng vách thành”, lòng sông thắt lại như yếu hầu, vô số những điểm “hút nước” vô cùng nguy hiểm như thách thức cho thuyền bè mỗi lần ngang qua. Chỉ cần di chuyển một quãng đường sẽ thấy vô số những thách thức lớn như: đá nổi, đá chìm, sóng thác.. sẵn sàng cản bước những con thuyền và thách đấu với tài nghệ của người lái. Nhưng ẩn chứa sâu bên trong sự dữ tợn, hiểm nguy đó là hình ảnh con sông Đà mang vẻ đẹp thơ mộng, trữ tình nhất là nhìn từ xa dòng sông như mái tóc một người con gái, trong năm còn sống có nhiều sự thay đổi theo mùa, mỗi mùa lại có những vẻ đẹp riêng biệt và độc đáo. Trên nền thiên nhiên rộng lớn hình tượng người lái đò người dân lao động với đặc trưng thân hình cao to, nước da rám nắng, thông thạo trong nghề nghiệp của mình. Người lái đò nắm chắc các qui luật dòng thác, từng vách đá, luồng nước, cửa sinh, cửa tử. Ta có thể thấy được hình ảnh của những người lao động giàu kinh nghiệm trong nghề nghiệp và sự dũng cảm, gan dạ, những người lái đò là những con người tài hoa, khiêm tốn trong cuộc sống, họ giúp những con thuyền vượt qua khó khăn từ thiên nhiên và về bến an toàn.

2.2. Tìm hiểu chung:

Xuất xứ, hoàn cảnh sáng tác

- Người lái đò sông Đà in trong tập Sông Đà (1960), là một trong những tùy bút xuất sắc nhất của Nguyễn Tuân về thiên nhiên núi rừng Tây Bắc.

- Tác phẩm là thành quả thu hoạch được sau chuyến đi gian khổ và hào hứng tới miền Tây bắc rộng lớn, xa xôi và đầy hào hứng.

Bố cục (3 phần)

- Phần 1 (từ đầu đến "gậy đánh phèn"): Sự dữ dội, hung bạo của con sông Đà.

- Phần 2 (tiếp đến "dòng nước sông Đà"): Hình tượng người lái đò sông Đà.

- Phần 3 (còn lại): Vẻ hiền hòa, dịu dàng, trữ tình của sông Đà.

2.3. Giá trị nội dung:

Người lái đò sông Đà là một áng văn đẹp từ tình yêu đất nước say đắm, thiết tha của một người thi sĩ muốn dùng văn chương để ca ngợi vẻ đẹp vừa kì vĩ, hào hùng, lại vừa trữ tình thơ mộng của thiên nhiên và nhất là của con người lao động bình dị ở miền Tây Bắc. Hơn hết, tác phẩm còn cho thấy công phu lao động nghệ thuật khó nhọc, cùng sự tài hoa, uyên bác của người nghệ sĩ Nguyễn Tuân trong việc dùng nghệ thuật ngôn từ tái hiện những kì công của tạo hóa và những kì tích lao động của con người.

2.4. Giá trị nghệ thuật: 

- Tùy bút pha bút kí, kết cấu linh hoạt, vận dụng được nhiều tri thức văn hóa và nghệ thuật và vốn hiểu biết của nhà văn vào trong tác phẩm.

- Nhân vật mang phong thái đời thường, giản dị mà hùng vĩ, phi thường.

- Sự kết hợp hài hào giữa hiện thực và lãng mạn

- Ngôn ngữ hiện đại kết hợp với ngôn ngữ cổ xưa, sử dụng nhiều thuật ngữ hán viêt.

3. Tóm tắt nội dung tác phẩm Người lái đò sông Đà

3.1. Mở bài: 

- Giới thiệu đôi nét nổi bật về tác giả Nguyễn 

- Giới thiệu khái quát về tác phẩm Người lái đò sông Đà – một tuyệt bút về thiên nhiên và con người Tây Bắc.

3.2. Thân bài:

a. Lời đề từ:

Lời đề từ bằng hai câu thơ:

- Đẹp vậy sao tiếng hát con tàu: Dùng để ca ngợi vẻ đẹp độc đáo, riêng biệt của sông Đà

- Chúng thủy giai đông tẩu/Đà giang độc Bắc lưu: Câu thơ ca ngợi vẻ đẹp thơ mộng, trữ tình của con sông Đà.

→ Lời đề từ giúp ông mở ra câu chuyện về hỉnh ảnh một dòng sông, về một vùng đất và cuộc sống con người Tây Bắc. Nguyễn Tuân cung cấp cho người đọc những hiểu biết phong phú, tình yêu tha thiết với thiên nhiên, đất nước con người trên vùng đất Tây Bắc hoang sơ. Thiên tùy bút vừa là một công trình khảo cứu công phu, vừa là một áng văn trữ tình nghệ thuật, giàu tính thẩm mĩ về con Sông Đà.

b. Hình tượng sông Đà:

* Giới thiệu khát quát về sông Đà

- Hình ảnh con sông Đà biểu tượng cho vẻ đẹp thiên nhiên hoang sơ của vùng Tây Bắc – một dòng chảy vĩ đại giữa núi rừng Tây Bắc.

- Về địa lí: dòng sông bắt nguồn từ Trung Quốc, chảy qua vùng núi non cao vút hiểm trở, tốc độ dòng sông chảy xiết mạnh mẽ.

* Vẻ đẹp hung bạo, hùng vĩ của sông Đà:

- Diện mạo:

   + Những hình ảnh chân thực: “Cảnh đá bờ sông dựng vách thành”, “lòng sông hẹp”, “bờ sông dựng vách thành”, “đúng ngọ mới có mặt trời”, chỗ “vách đá ... như một cái yết hầu”.

   + Ở mặt ghềnh Hát Loóng: “nước xô đá, đá xô sóng, sóng xô gió” một cách hỗn độn, lúc nào cũng như “đòi nợ suýt” thật đáng sợ.

   + Ở Tà Mường Vát: “có những cái hút nước giống như cái giếng bê tông”, chúng “thở và kêu như cửa cống cái bị sặc nước”.

- Tâm địa của sông Đà được miêu tả qua “thạch trận”:

   + " Đá được khắc họa trong bài là từ ngàn năm cho đến nayvẫn mai phục hết trong lòng sông, hình như mỗi lần có chiếc thuyền nào đó xuất hiện ở quãng ầm ầm mà quạnh hiu này, mỗi lần có chiếc nào nhô vào đường ngoặt sông là một số hòn bèn nhổm cả dậy để vỗ lấy thuyền"

   +"Đám tảng đám hòn chia làm ba hàng ngang chặn ngang trên mặt sông đòi ăn chết cái thuyền thô sơ của người lái đò, một cái thuyền toán lên sự đơn độc nhưng không biết lùi đi đâu để tránh một cuộc giáp lá cà có đá dàn sẵn trận địa mai phục những con mồi bé nhỏ như chiếc thuyền.

   + “Vòng đầu vừa rồi, nó mở ra năm cửa trận địa, có bốn cửa tử một cửa sinh nằm lập lờ phía tả ngạn sông" , "vòng thứ hai này tăng thêm nhiều cửa tử để đánh lừa con thuyền vào", "còn một trùng vây thứ ba nữa. Ít cửa hơn, bên trái bên phải đều là luồng chết cả.

→ Nguyễn Tuân là nhà văn với vốn từ cực kì phong phú và đa dạng, cùng với đó ông có bút pháp lãng mạn tô đậm để gây ấn tượng mãnh liệt, cảm giác rùng rợn, dựng lên một con sông hung bạo đầy đe dọa với con người.

* Vẻ đẹp trữ tình, thơ mộng của sông Đà:

- Trữ tình: dòng sông kiều diễm với điểm nhìn từ trên cao xuống, cái nhìn bao quát để ngắm một dáng sông thơ mộng, bình dị như "một dải dây thừng", như "một mái tóc mun… áng tóc trữ tình".

- Nguyễn Tuân nhìn Sông Đà từ nhiều góc độ, lần này từ điểm nhìn thấp hơn, nhà văn quan sát bằng ánh mắt họa sĩ, khi thì nhìn bằng cảm xúc nhà thi sĩ để say sưa, quan sát tưởng tượng sắc nước Sông Đà, sự thay đổi màu sắc của dòng sông qua các mùa mà mùa nào cũng đẹp, một cách nhìn thật nhiều chiều và đa dạng

- Khung cảnh bờ bãi ven sông qua cái nhìn ngao du, ngồi lướt trên mặt hò quan sát "Thuyền tôi trôi trên Sông Đà…dòng trên" .

→ Hình ảnh dòng sông Đà dưới ánh mắt của Nguyễn Tuân hiện lên như một dải lụa hiền hòa giữa vùng núi rừng Tây Bắc hoang sơ, hùng vĩ, ẩn hiện vẻ đẹp của người thiếu nữ.

* Hình ảnh người lái đò sông Đà:

- Ông lái đò Sông Đà làm nghề chở đò dọc trên Sông Đà, là người lao động sông nước đẹp vạm vỡ khỏe mạnh của người vùng sông nước. Cuộc sống hằng ngày của ông là chiến đấu với con Sông Đà, vật lộn với thiên nhiên để giành giật sự sống mỗi ngày.

- Cuộc chiến đấu trên sông Đà hung tợn:

   + Là người từng trải, hiểu biết và thành thạo trong nghề lái đò nên ông nắm rõ từ vị trí trên sông: “trên sông Đà ông xuôi ngược hưn một trăm lần”, “nhớ tỉ mỉ ... những luồng nước”, ...

   + Là người mưu trí, đầy dũng cảm, bản lĩnh và tài ba, ông lái đò ung dung đối đầu với thác dữ “nén đau giữ mái chèo, tỉnh táo chỉ huy bạn chèo ...”, “nắm chắc binh pháp của thần sông thần núi”, động tác điêu luyện “cưỡi đúng ngay trên bờm sóng, phóng thẳng thuyền vào giữa thác ...”

   + Là người nghệ sĩ đời thường, ưa thích thách thức và thích đối đầu những khúc sông nhiều ghềnh thác, không thích lái đò trên khúc sông bằng phẳng, coi việc chiến thắng “con thủy quái” là chuyện thường

- Hình ảnh con người lao động bình dị sau cuộc đấu trí với dòng sông: "đêm ấy nhà ông đốt lửa trong hang đá, nướng ống cơm lam.. cá túa ra tràn đầy đồng ruộng".

→ Cuộc sống bình dị, khiêm nhường nhưng rất đáng khâm phục bởi lòng dũng cảm và sự mưu trí của con người lao động trước thiên nhiên hùng vĩ.

3.3. Kết bài:

Khái quát giá trị nội dung và nghệ thuật của văn bản:  Người lái đò sông Đà là một áng tùy bút xuất sắc, cho thấy tài năng và tấm lòng của người nghệ sĩ suốt đời đi tìm cái Đẹp, nhà văn Nguyễn Tuân và tác phẩm là một bức tranh thiên nhiên tươi đẹp, hùng vĩ của núi rừng thiên nhiên Tây Bắc.