Kẽ hở của thuế là gì? Đặc điểm và cách thức hoạt động của kẻ hở của thuế

Sau công cuộc đổi mới đất nước, nền kinh tế Việt Nam từ nền kinh tế tập trung bao cấp, khép kín, kém phát triển chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường, tiến bộ; mở rộng quan hệ hợp tác quốc tế với các nước trong khu vực và trên thế giới đưa đất nước ngày càng phát triển; có thể thấy những năm gần đây với các chính sách của nhà nước hệ thống kết cấu cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng đang ngày càng trở lên hiện đại đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy tăng trưởng, nâng cao năng suất, hiệu quả của nền kinh tế và góp phần giải quyết các vấn đề xã hội. Nguồn vốn chủ yếu dùng để xây dựng các công trình này phần nhiều đến từ các khoản thuế của các cá nhân và doanh nghiệp hoạt động kinh doanh và sản xuất trên lãnh thổ Việt Nam và tại nước ngoài, đem lại nguồn thuế lớn cho ngân sách nhà nước. Tuy nhiên, không phải cá nhân, doanh nghiệp nào cũng sẵn sàng nộp một phần lợi nhuận của mình vào ngân sách nhà nước, mà có những doanh nghiệp sẽ tìm mọi cách kể cả bằng việc thực hiện các hành vi vi phạm pháp luật để giảm mức thuế phải nộp vào Ngân sách nhà nước.

Nhằm điều chỉnh những vấn đề trên Quốc hội và cơ quan nhà nước có thẩm quyền đã xây dựng hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật hướng tới việc điều chỉnh những quan hệ xã hội trong lĩnh vực quản lý thuế, thu thuế,… nhằm đảm bảo an toàn cho các hoạt động liên quan đến thuế được diễn ra một cách thuận lợi và hiệu quả; hạn chế những rủi ro, vi phạm có thể xảy ra tác động, ảnh hưởng tiêu cực đến các quan hệ xã hội về thuế nói riêng và đến hệ thống pháp luật Việt Nam nói chung. Trên thực tế có thể thấy rằng pháp luật cũng do con người tạo ra nên không phải lúc nào cũng là hoàn hảo mà bên cạnh đó pháp luật vẫn luôn tồn tại những khuyết điểm, hạn chế nảy sinh khi được áp dụng và thực thi trong đời sống xã hội. Đây sẽ là cơ sở để các đối tượng khai thác và tận dụng nhằm mục đích đem lại lợi ích cho bản thân mình. Và pháp luật về thuế không loại trừ vấn đề này; trong pháp luật về thuế cũng đang tồn tại những khuyết điểm mà nhà làm luật chưa thể lường trước được. Có thể nói rằng đây là những “Kẽ hở của thuế”.

1. Kẽ hở của thuế là gì?

Hiện nay có nhiều cách hiểu khác nhau về kẽ hở của thuế nhưng ta có thể hiểu kẽ hở của thuế theo một cách như sau :

Kẽ hở của thuế là một kĩ thuật cho phép một cá nhân hoặc doanh nghiệp tránh sự ảnh hưởng của luật pháp hoặc hạn chế mà không vi phạm trực tiếp tới luật pháp. Công cụ này được sử dụng thường xuyên trong các cuộc thảo luận về thuế và tránh thuế, các kẽ hở của thuế cung cấp các cách để các cá nhân và doanh nghiệp loại bỏ thu nhập hoặc tài sản của mình khỏi các tình huống chịu thuế để được hưởng số thuế thấp hơn hoặc không phải nộp thuế. Các kẽ hở phổ biến nhất trong các giao dịch kinh doanh phức tạp liên quan đến các vấn đề thuế, các vấn đề chính trị và các đạo luật pháp lý. Chúng có thể được tìm thấy trong các điều khoản hợp đồng, mã xây dựng và mã số thuế, và cả những thứ khác.

2. Đặc điểm của kẽ hở của thuế:

Kẽ hở của thuế mang những đặc điểm sau :

Thứ nhất, Kẽ hở của thuế là điểm thiếu sót của pháp luật :

Hệ thống Pháp luật Việt Nam ban cho Quốc hội thẩm quyền lập pháp và cho chính phủ thẩm quyền lập quy, điều đó khẳng định rằng các cơ quan này có nghĩa vụ phải lập pháp và lập quy. Bất cứ một hành vi nào xảy ra trong xã hội cũng phải được Pháp luật điều chỉnh và đều có cách phân xử, các cơ quan làm luật không thể biện bạch rằng vì quá bận bịu, vì thiếu người, vì lý này lý do nọ… Cho nên đối với các vấn đề mà nhà làm luật không thể giải quyết được do các quy định pháp luật về thuế còn mơ hồ, không rõ ràng; những đối tượng tinh ranh sẽ lợi dụng những thiếu sót này để áp dụng nó theo hướng có lợi cho mình bất kể thiệt hại cho nhà nước hay cho người khác (cũng có khi không ai bị thiệt hại cả). Nếu đem Luật thực định áp dụng vào tình huống đó thì “không xử” được kẻ tinh ranh nọ bởi vì anh ta đã “lách luật” thành công. Vì vậy, khi xuất hiện những kẽ hở của thuế trong đời sống xã hội mà nhà làm luật không lường trước sẽ được coi là một khuyết điểm, thiếu sót của pháp luật.

Thứ hai, Kẽ hở của thuế là cách giúp các cá nhân, doanh nghiệp miễn giảm thuế thu nhập hợp pháp : Một cá nhân hoặc doanh nghiệp sử dụng kẽ hở của thuế không được coi là vi phạm pháp luật mà lách luật theo cách mà các nhà quản lý hay các nhà lập pháp không thể dự liệu được trước để đưa vào luật hoặc hạn chế phạm vi. Khả năng lách luật là do lỗ hổng hoặc khiếm khuyết trong luật pháp thường là một điều không rõ ràng đối với những người soạn thảo luật một cách riêng biệt.

Theo báo cáo của Tổ chức ActionAid Việt Nam, tại Việt Nam thời gian qua đã xảy ra tình trạng "né" thuế. Hành vi “né” thuế không phải là bất hợp pháp mà là người nộp thuế biết tận dụng kẽ hở để giảm thiểu mức độ thuế phải chịu. Nhiều cá nhân và doanh nghiệp để nhằm miễn giảm mức thuế phải nộp vào ngân sách nhà nước thay vì lựa chọn mạo hiểm thực hiện các hành vi vi phạm pháp luật như trốn thuế, gian lận về thuế,… Các đối tượng này sẽ tìm đến những người có am hiểu pháp luật để được tư vấn tìm ra các giải pháp nhằm hạn chế tối đa mức thuê phải chịu; Những người này có thể là các chuyên viên pháp lý hay các luật sư chuyên nghiệp bằng kiến thức, tư duy pháp lý của mình tiến hành nghiên cứu và tìm ra những lỗ hổng pháp luật qua đó “lách luật” theo một cách tinh vi, mềm dẻo mà không vi phạm các quy định của pháp luật, giúp các chủ thể có nghĩa vụ nộp thuế giảm thiểu mức thuế phải chịu. Như việc doanh nghiệp có thể tận dụng kẽ hở của thuế bằng cách chọn quốc gia, nơi đầu tư. Ví dụ, nhà đầu tư nước ngoài thấy rằng tại Việt Nam thuế có 20%, trong khi đó tại Nhật thì thuế phải chịu là 37%. Như vậy, thay vì đầu tư tại Nhật, họ sẽ lựa chọn Việt Nam là điểm đến để giảm nghĩa vụ thuế. Doanh nghiệp cũng có thể “né” thuế bằng cách tận dụng tối đa quy định của chính sách ưu đãi sau đó tuyên bố phá sản, giải thể,…

Thứ ba,Kẽ hở của thuế là những vấn đề pháp lý mà nhà làm luật không thể lường trước được : Kẽ hở về thuế được dùng để nhằm ngụ ý đến những tình thế mà Pháp luật chưa quy định cụ thể hay có thể hiểu rằng các nhà làm luật trong quá trình tiến hành nghiên cứu và xây dựng pháp luật về lĩnh vực thuế do chưa đánh giá được hết tất cả các vấn đề, sự kiện pháp lý có thể phát sinh đối với việc áp dụng, thực thi pháp luật trong đời sống xã hội về thuế; nên chưa có những quy định rõ ràng, cụ thể, chi tiết đối với những vấn đề pháp lý nảy sinh ngoài tầm dự đoán của nhà làm luật. Ví dụ đối với các giao dịch bất động sản trên thực tế giá trị chuyển nhượng của nhiều loại hình bất động sản cao hơn nhiều so với tổng giá trị hợp đồng với cách tính thuế thu nhập cá nhân như hiện nay vẫn còn rất nhiều kẽ hở khiến cho nhà nước không thể thu thuế từ phần chênh lệch giá ngoài hợp đồng một trong những nguyên nhân khiến tình trạng này vẫn đang được diễn ra là do giá đất nhà nước ban hành vẫn chưa thực sự tiệp cận với các giao dịch trên thị trường.

3. Cách thức hoạt động của kẽ hở của thuế:

Kẽ hở của thuế thường xuất hiện khi các đạo luật về thuế được phê chuẩn để cắt giảm gánh nặng thuế khóa đối với một số cá nhân hay nhóm người nào đó. Các cá nhân hoặc doanh nghiệp sử dụng kẽ hở của thuế không được coi là vi phạm pháp luật mà là “lách luật” tận dụng những khuyết điểm, hạn chế của các quy định pháp luật về thuế để đem lại lợi ích cho mình và cho người khác. Ngược lại sẽ khiến cho ngân sách nhà nước bị thất thu.

Trước diễn biến phức tạp của đại dịch Covid – 19 Thủ tướng Chính phủ yêu cầu phải nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước trong lĩnh vực thuế. Chủ động phát hiện, kịp thời giải quyết, khắc phục những tồn tại, hạn chế, thiếu sót và xử lý nghiêm sai phạm gây cản trở đến việc thực hiện các trách nhiệm và nghĩa vụ về thuế đối các cơ quan quản lý thuế và các chủ thể nộp thuế. Đồng thời, rà soát, hoàn thiện hệ thống chính sách, pháp luật liên quan trong lĩnh vực thuế góp phần bịt kín "kẽ hở" pháp luật về thuế nhằm hạn chế những tổn thất đem lại cho nhà nước và cho xã hội. Qua đó, hầu hết các kẽ hở sẽ bị loại bỏ đúng thời điểm, vì những người có quyền lực viết lại các quy luật để cắt đứt mọi cơ hội cho lợi thế kẽ hở.

Một số kẽ hở của thuế tồn tại lâu dài, đặc biệt là ở các quốc gia như Hoa Kỳ nơi mã số thuế phức tạp lên tới hàng chục ngàn trang giấy, điều này có thể dẫn đến nhiều cơ hội cho những kẻ tìm cách khai thác nó. Ví dụ tại Hoa Kỳ, luật liên bang yêu cầu các cửa hàng bán súng thương mại phải được kiểm tra lý lịch. Khi người tiêu dùng muốn mua súng từ một nhà bán lẻ thương mại, anh ta hoặc cô ta phải gửi thông tin của mình cho Hệ thống quốc gia về kiểm tra tức thời tiền sử tội phạm (National Instant Criminal Background Check System - NICS), so sánh tên người mua và ngày sinh với cơ sở dữ liệu các cá nhân không được phép mua súng.

Tuy nhiên, có một ngoại lệ được cho việc bán hàng tư nhân theo luật liên bang là bất kì cá nhân tư nhân nào cũng có thể bán bất kì cá nhân tư nhân khác mà không cần kiểm tra lí lịch. Ngoại lệ bán hàng tư nhân này đã tạo ra cái gọi là kẽ hở triển lãm súng, cho phép các cá nhân ở nhiều tiểu bang mua súng từ các buổi triển lãm về súng hoặc thông qua bán hàng tư nhân khác mà không cần kiểm tra lý lịch.

Chừng nào luật pháp nhà nước không đòi hỏi phải kiểm tra lý lịch cho việc bán súng tư nhân (điều này xảy ra ở một số bang), cả người mua và người mua đều không vi phạm pháp luật.