Hiệp định đầu tư đa phương là gì? Vai trò và hạn chế của hiệp định

Trong ba thập kỷ qua, bản chất và quy mô của thương mại và đầu tư quốc tế đã trải qua những biến đổi đáng kinh ngạc. Dòng vốn toàn cầu - đầu tư vào năng lực sản xuất, đầu tư theo danh mục đầu tư và kinh doanh tiền tệ - đã tăng theo cấp số nhân. Tuy nhiên, công chúng, báo chí hoặc các nhà hoạch định chính sách của Hoa Kỳ ít chú ý đến những tác động to lớn của các dòng đầu tư “tự do hóa” Để tìm hiểu rõ hơn về hiệp định đầu tư đa phương tiện.

1. Hiệp định đầu tư đa phương là gì?

- Hiệp định đầu tư đa phương (Multilateral Agreement on Investment- MAI), đang được đàm phán dưới sự bảo trợ của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), sẽ cung cấp một khuôn khổ đa phương tiêu chuẩn cao rộng rãi cho đầu tư quốc tế. Mục đích chính của Thỏa thuận là đảm bảo đối xử không phân biệt đối xử đối với tất cả các nhà đầu tư, bất kể quốc tịch.

- Ngoài việc loại bỏ sự phân biệt đối xử ảnh hưởng đến việc thành lập, mở rộng và vận hành các khoản đầu tư, Hiệp định cũng cung cấp quyền tự do chuyển các khoản thanh toán liên quan đến đầu tư, kỷ luật các biện pháp bóp méo thị trường, chẳng hạn như các yêu cầu về hiệu suất nhất định và đảm bảo áp dụng các tiêu chuẩn luật quốc tế đối với việc trưng thu của chính phủ, bao gồm bồi thường, phù hợp với luật pháp và thông lệ của Hoa Kỳ.

- MAI sẽ không làm suy yếu thẩm quyền của chính phủ trong việc điều chỉnh nói chung, bao gồm cả việc bảo vệ sức khỏe, an toàn cho người lao động và môi trường. Ngoài ra, MAI sẽ có cam kết mạnh mẽ không hạ thấp các tiêu chuẩn về sức khỏe, an toàn, môi trường hoặc lao động cốt lõi để thu hút đầu tư.

- MAI sẽ thiết lập một khuôn khổ toàn diện để xử lý đầu tư nước ngoài. Nó sẽ cho phép các quốc gia có ngoại lệ đối với một số nghĩa vụ MAI (chẳng hạn như đối xử quốc gia và đối xử tối huệ quốc (MFN)) trong các lĩnh vực nhạy cảm chính trị hoặc kinh tế cụ thể. Ví dụ: Hoa Kỳ đang nỗ lực để đảm bảo rằng các nghĩa vụ của Hoa Kỳ theo MAI không vượt quá những nghĩa vụ mà chúng ta đã có trong Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ (NAFTA) hoặc 31 Hiệp ước Đầu tư Song phương (BIT) hiện có hiệu lực Hoa Kỳ là một bên. Trên thực tế, nhiều yếu tố của MAI được mô phỏng theo các điều khoản đã có trong các hiệp định này, được phát triển dựa trên chính sách đầu tư và thực tiễn quy định của Hoa Kỳ.

- Sự chuyển đổi to lớn, hiện được gọi là toàn cầu hóa, được những người ủng hộ nó thúc đẩy là mang lại những cơ hội kinh tế không gì sánh được. Các nhà phê bình cho rằng quá trình toàn cầu hóa hiện nay thực sự đe dọa sự ổn định kinh tế, xã hội và môi trường. Tuy nhiên, tất cả đều đồng ý rằng toàn cầu hóa đặt ra những vấn đề mới sâu sắc đối với các chính phủ đang tìm cách thúc đẩy tăng trưởng kinh tế cân bằng và nâng cao phúc lợi xã hội.

- Một hiệp ước mới đang được đàm phán sẽ thúc đẩy toàn cầu hóa kinh tế đồng thời hạn chế đáng kể quyền lực của các nền dân chủ trong việc kiểm soát chính sách đầu tư. Hiệp định Đa phương về Đầu tư (MAI) được đề xuất sẽ cản trở đáng kể khả năng của các chính phủ trong việc chống lại những hậu quả tồi tệ nhất của toàn cầu hóa kinh tế: chênh lệch giàu có và thu nhập gia tăng, sự phát triển của các công ty độc quyền quốc gia và toàn cầu và mất quyền kiểm soát dân chủ đối với một loạt các chính sách, từ quyền con người đến môi trường, từ quyền lao động đến chính sách phúc lợi.

- MAI được đề xuất sẽ giới hạn về mặt pháp lý cách thức và thời điểm các quốc gia, tiểu bang hoặc cộng đồng có thể thiết lập chính sách đầu tư. MAI sẽ yêu cầu “đối xử quốc gia” đối với tất cả các nước thành viên, nghĩa là các nhà đầu tư nước ngoài phải được đối xử bình đẳng với các nhà đầu tư trong nước trong mọi trường hợp. Ngoài ra, MAI sẽ cấm “các yêu cầu về hiệu suất”, chẳng hạn như việc làm, tái đầu tư hoặc các điều kiện khác được sử dụng để điều chỉnh các công ty đa quốc gia đầu tư vào một số cộng đồng.

- Như thể loại bỏ các công cụ hạn chế của chính phủ để điều tiết nền kinh tế toàn cầu là không đủ, đề xuất MAI cực đoan sẽ thực sự trao quyền cho các nhà đầu tư và tập đoàn các công cụ pháp lý mới cho các chính phủ mạnh tay. Cụ thể, MAI sẽ cấp tư cách pháp lý cho các nhà đầu tư và tập đoàn để họ có thể trực tiếp kiện các chính phủ ra tòa án quốc tế vì đã không cung cấp tất cả các lợi ích của MAI.

2. Vai trò và hạn chế của hiệp định:

* Vai trò của hiệp định:  Sự phát triển vượt bậc của toàn cầu hóa kinh tế đã đi kèm với sự chênh lệch kinh tế thực sự:

+ Trong 30 năm qua, 20% dân số giàu nhất thế giới đã tăng tỷ trọng thu nhập thế giới từ 70% lên 85%; Tỷ lệ của 20% nghèo nhất đã giảm từ 2,3% xuống 1,4%.

+ Sự chênh lệch thu nhập của Hoa Kỳ là tồi tệ nhất trong tất cả các nước phát triển. Kể từ năm 1967, thu nhập của 5% gia đình giàu nhất tăng từ 16,4% lên 20,1% so với thu nhập của 5% gia đình nghèo nhất giảm từ 5,4% xuống 4,2%. Gần 22% dân số Hoa Kỳ dưới 18 tuổi sống dưới mức nghèo khổ chính thức.

+ Thu nhập trung bình thực tế của công nhân Mỹ làm việc toàn thời gian lại giảm vào năm 1995 (0,7% đối với nam giới; 1,5% đối với phụ nữ), như họ đã có trong mỗi năm phục hồi kinh tế bắt đầu vào năm 1992. Sự phục hồi bền vững như vậy mà không có tăng trưởng tiền lương là chưa từng có ở gần 100 năm lưu giữ dữ liệu. Trong khi Chính quyền Clinton chào hàng về việc tạo việc làm, bốn nghề có số lượng tăng mạnh nhất trong thập kỷ tới theo Bộ Lao động, theo thứ tự: thu ngân, vệ sinh, nhân viên bán lẻ và bồi bàn.

- Ngày nay, bất kỳ quốc gia nào muốn đáp ứng các yêu cầu của công chúng nhằm giải quyết các vấn đề kinh tế và xã hội phổ biến đều phải làm như vậy trong bối cảnh các dòng vốn đầu tư quốc tế ồ ạt và các tập đoàn và vốn đầu tư ngày càng tăng. Các vấn đề đầu tư ít được công chúng, báo chí và chính sách chú ý hơn nhiều so với các dòng chảy thương mại.

- Tuy nhiên, nhiều tập đoàn đa quốc gia, bao gồm cả những lợi ích tài chính lớn, đã tập trung vào vấn đề đầu tư. Họ đã âm thầm, nhưng quyết liệt, theo đuổi các quy tắc đầu tư toàn cầu để phù hợp với lợi ích hạn hẹp của họ. Thật vậy, mặc dù hoàn toàn thiếu nhận thức của cộng đồng, các cuộc đàm phán để thiết lập các quy tắc đầu tư toàn cầu thông qua MAI đã được nhắm mục tiêu hoàn thành vào tháng 5 năm 1997 tại Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD). OECD là một ban thư ký chỉ được mời có trụ sở tại Paris, bao gồm 29 quốc gia thành viên, bao gồm tất cả các quốc gia giàu có nhất thế giới. Kể từ tháng 4 năm 1997, thời hạn hoàn thành hiệp ước khổng lồ, nhưng chưa được công khai, đã bị lùi lại ít nhất sáu tháng.

- MAI sẽ thiết lập các quyền mới cho các công ty và nhà đầu tư đối với các quốc gia kiện vì không đáp ứng các điều khoản của MAI

- Một đề xuất ấn tượng trong dự thảo MAI sẽ trao cho các nhà đầu tư tư nhân các quyền và vị thế pháp lý giống như các chính phủ quốc gia để thực thi các điều khoản của MAI. Theo quy định này, các nhà đầu tư tư nhân có thể khởi kiện các chính phủ thông qua giải quyết tranh chấp quốc tế mạnh mẽ với lý do họ không thu được lợi ích hợp lý như đã hứa theo hiệp ước. Hệ thống giải quyết tranh chấp này được đề xuất ràng buộc các chính phủ với việc thực thi thông qua phạt tiền. Quy định này mới khiến các chính phủ phải chịu trách nhiệm pháp lý và tài chính mà từ đó họ được bảo vệ thông qua khái niệm quyền miễn trừ chủ quyền trong các hệ thống pháp luật trong nước.

* Hạn chế:

- Tập hợp các quyền và quyền hạn mới này sẽ cung cấp cơ sở cho mối quan ngại của nhiều cộng đồng, lao động và các nhà hoạt động khác rằng các tập đoàn đang thay thế chính phủ một cách hiệu quả trong việc đưa ra các quyết định chính sách quan trọng và vận hành các chức năng cơ bản mà các chính phủ đã phục vụ trước đây, chẳng hạn như an ninh, giáo dục và giao thông vận tải. Thật vậy, giới hạn về sự tham gia trực tiếp của công ty trong giải quyết tranh chấp thương mại quốc tế là một lý do khiến Hoa Kỳ phản đối việc đưa các quy tắc đầu tư được đề xuất của MAI vào WTO, và thay vào đó ủng hộ một hiệp ước dựa trên OECD tự do trong đó tư cách doanh nghiệp / nhà đầu tư có thể được chấp nhận.

- Hiện tại, vị trí duy nhất trong luật thương mại quốc tế đứng về lợi ích cá nhân tồn tại trong một điều khoản hẹp của Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ (NAFTA). Tập đoàn Ethyl có trụ sở tại Hoa Kỳ đã sử dụng điều khoản rất hạn chế đó của Chương đầu tư NAFTA để tấn công chính phủ Canada về một trong những luật môi trường của họ. Nhà đầu tư tư nhân / thường trực công ty được đề xuất cho MAI sẽ liên quan đến tất cả các điều khoản của MAI.

- Dự thảo hiện tại của MAI không bao gồm một tập hợp các nghĩa vụ hoặc trách nhiệm giải trình đối với hành vi của nhà đầu tư hoặc về việc cấm các hành vi kinh doanh phản cạnh tranh. Văn bản hiện tại thiếu các điều khoản ràng buộc, hoặc thậm chí bất kỳ ngôn ngữ có ý nghĩa nào, về trách nhiệm của doanh nghiệp đối với thực tiễn lao động, đầu tư của cộng đồng địa phương hoặc các nghĩa vụ hoặc đạo đức khác. Ngoại trừ ngôn từ mơ hồ về các câu hỏi môi trường gần đây được thêm vào trong nỗ lực nhằm giảm bớt các nhà bảo vệ môi trường hiện đang bắt đầu tìm hiểu về MAI, đề xuất MAI hoàn toàn không bao gồm các cân nhắc lợi ích của công chúng. Thật không may, với quá trình đàm phán khép kín, điều này không hoàn toàn gây ngạc nhiên.