Giao dịch giữa các bên liên quan là gì? Ý nghĩa và ví dụ thực tế

Pháp luật Việt Nam cũng như các quốc gia trên thế giới thông thường không có quy định nào ngăn cấm sự tự do giao dịch giữa các chủ thể trong xã hội, chỉ cần các giao dịch đó không vi phạm pháp luật, không trái đạo đức xã hội và không xâm phạm đến an ninh chính trị, an ninh thế giới,... Giao dịch giữa các bên liên quan là loại hình giao dịch khá phổ biến trong hệ thống các giao dịch quốc tế, tuy nhiên khá còn mới mẻ ở Việt Nam hiện nay.

1. Về giao dịch giữa các bên liên quan:

Pháp luật Việt Nam chưa có định nghĩa pháp lý về giao dịch với bên liên quan (RPT). Định nghĩa về 'các bên liên quan' tồn tại trong cả luật doanh nghiệp và các quy định về chứng khoán. Trong một số trường hợp, luật Công ty và các quy định chứng khoán của cùng một quốc gia quy định các định nghĩa khác nhau về "các bên liên quan", được điều chỉnh cho phù hợp với mục đích của phần liên quan của pháp luật.

Khái niệm "các bên liên quan" được định nghĩa theo cách tương tự trong luật của các quốc gia. Nói chung, các nhà lập pháp đã thực hiện hai quan điểm: (i) trước hết, có một số hạng người nhất định (pháp nhân và cá nhân) đủ điều kiện theo luật là ‘các bên liên quan’; (ii) thứ hai, một từ ngữ chung được chèn vào để cho phép bất kỳ người có khả năng thực hiện ảnh hưởng đối với một bên khác trong việc đưa ra các quyết định để trở thành đủ tư cách là một bên liên quan.

Những người được luật pháp quy định là 'các bên liên quan'

- Những người đủ tư cách là các bên liên quan nhờ sự tham gia của họ vào quản lý của một công ty: nói chung, nó được coi là các thành viên của các cơ quan quản lý của một công ty và các cán bộ điều hành chủ chốt đủ tiêu chuẩn liên quan đến công ty mà họ tham gia quản lý. Tiêu chí này có thể áp dụng ngay cả khi người quản lý là một pháp nhân và có liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp.

- Những người đủ tư cách là các bên liên quan nhờ sự tham gia của họ đối với vốn cổ phần của công ty: cổ đông sở hữu nhiều hơn mức quy định ngưỡng cổ phiếu của một công ty cụ thể được coi là bên liên quan đến Công ty. Nói chung, để đủ tư cách là một bên liên quan, cổ đông phải có ít nhất một quan tâm đáng kể (nhưng điều này không cần thiết trong mọi trường hợp), ngay cả khi việc tiết lộ thông tin các yêu cầu áp dụng đối với mức sở hữu cổ phần thấp hơn (ví dụ: tỷ lệ nắm giữ 5%). Điều này cũng bao gồm các khoản nắm giữ trực tiếp hoặc gián tiếp.

- Những người đủ tư cách là các bên liên quan theo tiêu chí "kiểm soát": nói chung, theo tiêu chí này, những người sau đây được coi là các bên liên quan: người thực hiện quyền kiểm soát đối với một bên khác và người được kiểm soát khác đó; những người cùng một bên thứ ba kiểm soát; những người dưới sự kiểm soát của một bên thứ ba. Các Tiêu chí 'kiểm soát' cũng bao gồm kiểm soát trực tiếp hoặc gián tiếp.

- Những người đủ tư cách là các bên liên quan dựa trên quan hệ gia đình: Điều này bao gồm vợ chồng, họ hàng thân thích; có sự khác biệt về mức độ quan hệ họ hàng và sự giống nhau. Nói chung, tiêu chí này cũng được sử dụng để xác định sự tham gia gián tiếp vào quản lý, tham gia gián tiếp đối với phần vốn cổ phần hoặc quyền kiểm soát gián tiếp.

- Những người đủ tiêu chuẩn dựa trên các mối quan hệ hiện có khác: Các quy định đủ tiêu chuẩn là 'Các bên liên quan' là những người mà giữa họ có một số mối quan hệ nhất định, ngoài gia đình quan hệ, được thiết lập: chủ nhân và nhân viên, đại lý thương mại và người thụ hưởng, các đối tác thương mại, nhà tài trợ và bên được tặng cho, v.v. Tiêu chí đại lý thương mại cũng là hữu ích trong việc xác định sự tham gia gián tiếp vào quản lý, sự tham gia gián tiếp theo hướng vốn cổ phần hoặc quyền kiểm soát gián tiếp. Cổ phần chéo: các công ty có cổ phần chéo cũng đủ điều kiện là các bên liên quan.

Thuật ngữ giao dịch với các bên liên quan đề cập đến một thỏa thuận hoặc thỏa thuận được thực hiện giữa hai bên được tham gia bởi mối quan hệ kinh doanh có sẵn từ trước hoặc lợi ích chung. Các công ty thường tìm kiếm các giao dịch kinh doanh với các bên mà họ quen thuộc hoặc có lợi ích chung. Mặc dù bản thân các giao dịch của các bên liên quan là hợp pháp, chúng có thể tạo ra xung đột lợi ích hoặc dẫn đến các tình huống bất hợp pháp khác. Các công ty đại chúng phải công bố các giao dịch này. Các loại bên liên quan phổ biến nhất là các công ty liên kết kinh doanh, nhóm cổ đông, công ty con và công ty do thiểu số sở hữu. Các giao dịch với bên liên quan có thể bao gồm các hợp đồng mua bán, cho thuê, dịch vụ và các hợp đồng cho vay.

Luật pháp của các quốc gia  thường chứa các định nghĩa / tham chiếu đến "các bên liên quan", mà không cần thêm đánh vần ý nghĩa của "giao dịch với các bên liên quan". Theo định nghĩa của 'liên quan bên ',' giao dịch với bên liên quan 'phải có nghĩa là bất kỳ loại giao dịch nào được ký kết giữa các bên liên quan. Tuy nhiên, trong một số trường hợp nhất định, giao dịch giữa các bên liên quan phải chỉ được báo cáo nếu một số điều kiện bổ sung được đáp ứng (ví dụ: một ngưỡng cụ thể là vượt quá).

2. Ý nghĩa giao dịch giữa các bên liên quan:

Giao dịch với bên liên quan là việc chuyển giao các nguồn lực, dịch vụ hoặc nghĩa vụ giữa đơn vị báo cáo và bên liên quan, bất kể giá có được tính hay không.

Giao dịch giữa các bên liên quan giúp các doanh nghiệp, công ty có thể được hưởng lợi từ các giao dịch đó nếu những bên liên quan nắm giữ quyền sở hữu đáng kể đối với đơn vị. Ví dụ, một công ty bán thành phẩm cho bên liên quan của mình theo giá gốc thì không được bán theo giá đó cho khách hàng khác. Bên cạnh đó, giao dịch giữa các bên liên quan nên được trình bày riêng trong Báo cáo tài chính để trình bày tốt hơn. Các bên liên quan có thể tham gia vào các giao dịch mà các bên không liên quan có thể không.

Tuy nhiên, một pháp nhân có thể bị lỗ từ các giao dịch như vậy nếu những người thân trong gia đình không nắm giữ quyền sở hữu đáng kể đối với pháp nhân. Ban quản lý có thể ngăn chặn các giao dịch như vậy và có thể đạt được lợi ích khi làm như vậy. Giao dịch giữa các bên liên quan nên được trình bày riêng trong Báo cáo tài chính để trình bày tốt hơn; nếu không, báo cáo tài chính sẽ cung cấp một cái nhìn không trung thực và không công bằng. Các giao dịch này có thể có ảnh hưởng bất lợi đến Báo cáo lãi hoặc lỗ và tình hình tài chính của một đơn vị.

3. Ví dụ  thực tế về giao dịch giữa các bên liên quan:

Enron là một công ty năng lượng và hàng hóa của Hoa Kỳ có trụ sở tại Houston. Trong vụ bê bối khét tiếng năm 2001, công ty đã sử dụng các giao dịch của các bên liên quan với các thực thể có mục đích đặc biệt để che giấu khoản nợ hàng tỷ đô la từ các dự án kinh doanh và đầu tư thất bại. Các bên liên quan đã đánh lừa hội đồng quản trị, ủy ban kiểm toán, nhân viên của họ, cũng như công chúng.

Các giao dịch gian lận liên quan đến các bên liên quan này đã dẫn đến phá sản của Enron, các bản án tù cho các giám đốc điều hành của nó, mất lương hưu và tiền tiết kiệm của nhân viên và cổ đông, và sự hủy hoại và đóng cửa của Arthur Andersen, kiểm toán viên của Enron, người bị kết tội liên bang và vi phạm SEC.

Thảm họa tài chính này đã dẫn đến sự phát triển của Đạo luật Sarbanes-Oxley năm 2002, trong đó thiết lập các yêu cầu mới và mở rộng hiện có đối với hội đồng quản trị, ban giám đốc và công ty kế toán công của Hoa Kỳ, bao gồm các quy tắc cụ thể hạn chế xung đột lợi ích phát sinh từ các giao dịch với bên liên quan.

Một điểm cần lưu ý đối với các giao dịch giữa các bên liên quan là nó phải được giao dịch theo giao dịch nhánh. Công ty phải công bố các giao dịch với bên liên quan giữa các bên và công ty có liên quan trong Báo cáo tài chính để thể hiện tốt hơn. Ban quản lý công ty phải tuân theo các Chuẩn mực và Chính sách Kế toán do Hội đồng / Ủy ban Kế toán ban hành để có thể xác định được các gian lận thông qua các giao dịch như vậy và giảm thiểu các gian lận như vậy. Tập đoàn phải lập báo cáo tài chính hợp nhất sau khi xem xét các giao dịch với bên liên quan theo các chính sách, hướng dẫn và chuẩn mực kế toán đã ban hành. Báo cáo tài chính hợp nhất nói chung có thể thể hiện một cái nhìn tốt hơn, đúng và hợp lý hơn về tình hình tài chính của công ty. Vì báo cáo tài chính hợp nhất cũng là một bộ phận cấu thành của báo cáo thường niên, cũng được chia sẻ với Cổ đông, Sở giao dịch chứng khoán, Chính phủ, Các bên liên quan, Ban điều hành, Đại hội đồng thường niên và hiển thị trên trang web của nhóm.