Giáo án Ngữ văn 12 tuần 3: Giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt

Hoạt động của GV – HS

Kiến thức cần đạt

Họat động 1: TÌM HIỂU Sự trong sáng của tiếng Việt:(15 phút).

* Thao tác 1 :

Hướng dẫn HS tìm hiểu Sự trong sáng của tiếng Việt:

* GV đặt câu hỏi:

- HS trình bày suy nghĩ qua 1 số d/c cụ thể ( Giải thích nên hay không nên sử dụng các yếu tố nước ngoài, vì sao?

- Có vay mượn

- không lạm dụng

- Đọc và so sánh ba câu văn trong SGK, xác định câu nào trong sáng, câu nào không trong sáng? Vì sao?

- Qua đó theo em biểu hiện thứ nhất của trong sáng tiếng Việt là gì?

HS đọc ví dụ và thảo luận , đại diện nhóm trả lời .

- Lớp trao đổi , nhận xét, rút ra lí thuyết 

- Câu đầu: không trong sáng vì cấu tạo câu không đúng quy tắc (chuẩn mực) ngữ pháp tiếng Việt.

- Hai câu sau: đạt được sự trong sáng vì cấu tạo câu theo chuẩn mực ngữ pháp của tiếng Việt.

- Có trường hợp tiếng Việt được sử dụng linh hoạt, sáng tạo, có sự biến đổi, lúc đó tiếng Việt có đảm bảo được sự trong sáng hay không? Hãy phân tích câu thơ của Nguyễn Duy và câu văn của chủ tịch Hồ Chí Minh để trả lời câu hỏi trên.

- Các từ ngữ dùng sáng tạo trong câu thơ của Nguyễn Duy là những từ nào? Chúng có nét nghĩa mới nào? Chúng được dùng theo biện pháp tu từ nào?

HS: Trong câu thơ của Nguyễn Duy, các từ “lưng, áo, con”được dùng theo nghĩa mới nhưng vẫn theo quy tắc ẩn dụ.

-  Trong câu văn của Bác, từ “tắm” được dùng theo nghĩa mới là gì? Có phù hợp với quy tắc tiếng Việt hay không?

Nhận xét về các từ ngữ nước ngoài được sử dụng trong câu văn của SGK?

HS: Trong câu văn của Bác, từ “tắm”được dùng theo nghĩa mới và đặc điểm ngữ pháp mới. Nhưng đó vẫn là sự chuyển nghĩa nghĩa và đặc điểm ngữ pháp theo quy tắc của tiếng Việt.

Trong cả hai trường hợp, việc sử dụng linh họat, sáng tạo vẫn đảm bảo sự trong sáng của tiếng Việt vì vẫn tuân theo quy tắc (chuyển nghĩa, chuyển tiểu loại) của tiếng Việt.

Câu văn có những từ ngữ nước ngoài được sử dụng không cần thiết vì tiếng Việt vẫn có những từ ngữ thay thế tương xứng.

Trong sáng thì không cho phép pha tạp, vẩn đục. Vậy sự trong sáng của tiếng Việt có cho phép pha tạp của yếu tố ngon ngữ khác không? Qua ví dụ trên, em rút ra biểu hiện thứ hai của sự trong sáng của tiếng Việt là gì?

Hiện tượng lạm dụng tiếng nước ngoài chỉ làm vẩn đục tiếng Việt.

- Sự trong sáng của tiếng Việt có cho phép ta nói năng thô tục, bất lịch sự không? Phải nói năng, giao tiếp như thế nào?

- Phân tích tính lịch sự, có văn hoá trong lời nói của các nhân vật trong đoạn hội thoại?

HS: Tính lịch sự, có văn hoá trong lời nói thể hiện ở cách xưng hô, thưa gửi, cách sử dụng từ ngữ:

  o Cách xưng hô:

 Ông giáo:Cụ với tôi, ông với con

à thể hiện sự kính trọng, thân thiết gần gũi.

  Lão Hạc:Ông giáo, chúng mình, tôi với ông

à thể hiện sự tôn trọng của Lão Hạc đối với ông giáo

  o  Cách thưa gửi của Lão Hạc với ông giáo:“ Vâng! Ông giáo dạy phải”

à Sự trân trọng, tin tưởng và có phần ngưỡng mộ của lão Hạc với ông giáo

  o Các từ ngữ: trong sáng, rõ ràng, nhã nhặn, lịch sự

HS: Nêu thêm ví dụ:

  o Trong các trường hợp khác nhau, dùng từchếtcó thể thay thế bằng:khuất núi, quy tiên, từ trần, về cõi vĩnh hằng…

  o Hoặc dùng các nói giảm:

 - Có lẽ chị không còn trẻ lắm.

 - Tôi hỏi thật không phải, chị đã có gia đình chưa?

 - Bạn đừng giận thì mình mới nói.

 - Mình hỏi câu này bạn đừng giận mình đấy…

- Vậy theo em, sự trong sáng của tiếng Việt còn thể hiện ở phương diện nào?

+ GV: Mở rộng vấn đề: Bên cạnh những lời văn mang tính lịch sự, có văn hoá, ta vẫn bắt gặp trong văn chương những lời nói không đảm bảo tính lịch sự, trong sáng của tiếng Việt. Ví dụ:

“Mẹ kiếp! Thế có phí rượu không? Thế thì có khổ hắn không? Không biết đứa chết mẹ nào đã đẻ ra thân hắn cho hắn khổ đến nông nỗi này?”

         (Chí Phèo – Nam Cao).

Tại sao lại có điều đó? Bởi tác giả muốn nhân vật trực tiếp bộc lộ tính cách đối với người đọc qua chính những ngôn ngữ của mình. Lời nói của Chí Phèo trong trích đoạn trên là lời nói của Chí khi đã bị tha hoá trở thành một tên côn đồ, bặm trợn, một con quỷ dữ của làng Vũ Đại.

I. Sự trong sáng của tiếng Việt:

1. Tìm hiểu ngữ liệu:

“Trong”:có nghĩa là trong trẻo, không có chất tạp, không đục.

  “Sáng”:là sáng tỏ, sáng chiếu, sáng chói, nó phát huy cái trong, nhờ đó phản ánh được tư tưởng và tình cảm của người Việt Nam ta, diễn tả trung thành và sáng tỏ những điều chúng ta muốn nói

2.Biểu hiện của sự trong sáng của TV:

– Thể hiện ở chuẩn mực và việc tuân thủ đúng chuẩn mực của tiếng Việt

+ Phát âm theo chuẩn của một phương ngữ nhất định, chú ý cách phát âm ở phụ âm đầu, phụ âm cuối, thanh điệu.

+  Tuân theo quy tắc chính tả, viết đúng phụ âm đầu, cuối, thanh điệu các từ khó.

+  Khi nói viết phải dùng từ đúng nghĩa và đầy đủ các thành phần câu

+  Những sự chuyển đổi, sáng tạo vẫn đảm bảo sự trong sáng khi tuân thủ theo những quy tắc chung của tiếng Việt.

- Tiếng Việt không cho phép pha tạp, lai căng, sử dụng tuỳ tiện, không cần thiết những yếu tố của ngôn ngữ khác.

– Tính văn hóa, lịch sự của lời nói

* Thao tác 1 :

Hướng dẫn học sinh tìm hiểu trách nhiệm của mình trong việc giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt.

–  Muốn giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt, chúng ta phải có thái độ và tình cảm như thế nào đối với tiếng Việt?

–  Để giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt, mỗi người cần có hiểu biết về tiếng Việt hay không? Và là thế nào để có những hiểu biết về tiếng Việt?

–Về mặt hành động, để giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt, mọi người cần sử dụng tiếng Việt như thế nào?

Học sinh thảo luận và nói lên ý kiến của mình

-Cần có ý thức tôn trọng và yêu quý tiếng Việt, xem đó là ”thứ của cải vô cùng lâu đời và quí báu của dân tộc”

– Để giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt, mỗi người cần có những hiểu biết về tiếng Việt

 (Cần có những hiểu biết cần thiết về các chuẩn mực của tiếng Việt: ngữ âm, chữ viết, từ ngữ, ngữ pháp)

– Hiểu biết đó không chỉ qua học tập ở trường, mà còn bằng tự học hỏi.

– Sử dụng tiếng Việt theo chuẩn mực và quy tắc, trong đó có các quy tắc chuyển hoá, biến đổi.

– Không lạm dụng tiếng nước ngoài làm vẩn đục tiếng Việt.

– Tránh những lối nói thô tục, thiếu văn hoá.

II. Trách nhiệm giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt:

1. Về thái độ, tình cảm:

2. Về nhận thức:

3. Về hành động:

* Thao tác 1 :

Hướng dẫn HS luyện tập.

Thao tác 2: Tổ chức cho HS thảo luận nhóm:

Nhóm 1: Bài tập 1– trang 33

- Yêu cầu HS tìm những từ ngữ tiêu biểu mà tác giả dùng để miêu tả diện mạo hoặc tính cách nhân vật trong Truyện Kiều?

Nhóm 2: Bài tập 2-trang 34

Yêu cầu học sinh điền vào đoạn văn các dấu câu thích hợp để đoạn văn được trong sáng.

Nhóm 3: Bài tập 1. trang 44

- Yêu cầu học sinh phân tích từng câu văn để tìm ra những câu văn“trong sáng”và những câu“không trong sáng”?

 HS: Lần lượt phân tích các câu văn

Nhóm 4: Bài tập 2. trang 45

- Yêu cầu học sinh phân tích để tìm ra những từ nước ngoài nào không nên sử dụng và thay thế bằng từ khác để đảm bảo sự trong sáng của tiếng Việt.

HS thảo luận, đại diện nhóm trả lời, các nhóm khác theo dõi, góp ý.

* Nhóm 1

Các từ ngữ Nguyễn Du và Hoài Thanh nói về các nhân vật rất chuẩn xác vì miêu tả đúng diện mạo hoặc lột tả được tính cách nhân vật.

- Kim Trọng:rất mực chung tình

- Thuý Vân:cô em gái ngoan

- Hoạn Thư:người đàn bà bản lĩnh khác thường, biết điều mà cay nghiệt

– Thúc Sinh:sợ vợ

– Từ Hải:chợt hiện ra, chợt biến đi như một vì sao lạ

– Tú Bà: màu da “nhờn nhợt”

– Mã Giám Sinh: “mày râu nhẵn nhụi”

– Sở Khanh: chải chuốt dịu dàng

– Bạc Bà, Bạc Hạnh:miệng thề “xoen xoét”

* Nhóm 2: Bài tập 2-trang 34

“Tôi có lấy ví dụ về một dòng sông. Dòng sông vừa trôi chảy, vừa phải tiếp nhận – dọc đường đi của mình – những dòng nước khác . Dòng ngôn ngữ cũng vậy:  một mặt nó phải giữ bản sắc cố hữu của dân tộc, nhưng nó không được phép gạt bỏ, từ chối những gì thời đại đem lại.”

(Chế Lan Viên)

* Nhóm 3: Bài tập 1. trang 44

- Câu a không trong sáng (có sự lẫn lộn giữa trạng ngữmuốn xóa bỏ sự cách biệt giữa thành thị và nông thônvà chủ ngữ ) vì dùng thừa từđòi hỏi.

- Các câub, c, d  viết đúng chuẩn ngữ pháp nên là những câu trong sáng.

* Nhóm 4:Bài tập 2. trang 45

- Dùng từTình nhânthì thiên về việc nói đến con người hơn là ngày lễ

- Dùng từValentinelà từ vay mượn nên không cần thiết.

à Dùng từ  (ngày)Tình yêulà đủ diễn đạt nội dung và sắc thái tình cảm. Không nhất thiết dùng từ nước ngoài.

Thao tác 3:

Hướng dẫn HS tổng kết bài học

* Tổng kết bài học theo những câu hỏi của GV.