Độ tuổi được lập di chúc? Dưới 18 tuổi có được phép lập di chúc không?

Người đã thành niên có quyền lập di chúc, trừ trường hợp người đó bị bệnh tâm thần hoặc mắc bệnh khác mà không thể nhận thức và làm chủ được hành vi của mình.

Người từ đủ mười lăm tuổi đến chưa đủ mười tám tuổi có thể lập di chúc, nếu được cha, mẹ hoặc người giám hộ đồng ý.

Điều kiện về nhận thức của người lập di chúc,  Bộ luật dân sự quy định trạng thái tinh thần của người lập di chúc là : “Người lập di chúc minh mẫn, sáng suốt trong khi lập di chúc”. Di chúc thể hiện ý chí chủ quan của người có tài sản nhằm chuyển một phần hoặc toàn bộ tài sản của mình sau khi chết cho người nào đó. Như vậy để đảm bảo tính khách quan của di chúc thì yêu cầu đặt ra đối với người lập di chúc là tinh thần phải minh mẫn, còn việc người lập di chúc thể hiện ý chí bằng phương thức nào là do người lập di chúc lựa chọn một trong những hình thức do luật định (di chúc bằng văn bản, di chúc miệng).

2. Điều kiện độ tuổi chủ thể được lập di chúc

 Căn cứ theo Điều 625 Bộ luật dân sự 2015 đã hạn chế chủ thể có quyền lập di chúc, bao gồm: “Người thành niên có đủ điều kiện theo quy định tại điểm a khoản 1 Điều 630 của Bộ luật này và người từ đủ mười lăm tuổi đến chưa đủ mười tám tuổi nếu được cha, mẹ hoặc người giám hộ đồng ý về việc lập di chúc”.

Trường hợp thứ nhất, thành niên có đủ điều kiện theo quy định tại điểm a Khoản 1 Điều 630 BLDS 2015.

Theo Điều 20 Bộ luật dân sự 2015, người thành niên là người từ đủ mười tám tuổi trở lên và có năng lực hành vi dân sự đầy đủ, trừ trường hợp quy định tại các điều 22, 23 và 24 của Bộ luật dân sự 2015 này. Nhưng những người thành niên (từ đủ 18 tuổi trở lên) thuộc vào các trường hợp tại điều 22 Bộ luật dân sự 2015 (mất năng lực hành vi dân sự), Điều 23 Bộ luật dân sự 2015 (người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi), Điều 24 Bộ luật dân sự 2015 (hạn chế năng lực hành vi dân sự) mà thỏa mãn quy định tại điểm a khoản 1 Điều 630 Bộ luật dân sự 2015 không có quyền lập di chúc.

Như vậy, không phải tất cả người thành niên là có khả năng lập di chúc mà cần phải đáp ứng được điều kiện về năng lực hành vi dân sự và một số yêu cầu khác của pháp luật mới có quyền lập di chúc.

Trường hợp thứ hai, người từ đủ mười lăm tuổi đến chưa đủ mười tám tuổi.

 Bằng việc có quyền định đoạt với tài sản riêng đó thì người có người từ đủ 15 tuổi đến dưới 18 tuổi có quyền lập di chúc. Pháp luật chỉ cho phép độ tuổi này lập di chúc bởi chủ thể đã có thể tự chủ với tài sản của chính mình. Tuy nhiên, việc lập di chúc ở độ tuổi này vẫn được kiểm soát chặt chẽ vì tuy đã có tài sản riêng, nhưng về mặt nhận thức, đây cũng là một độ tuổi còn có nhiều hạn chế. Quy định cụ thể tại Điều 625: Bộ luật dân sự 2015:

Điều 625: Người lập di chúc.

…

2. Người từ đủ mười lăm tuổi đến chưa đủ mười tám tuổi được lập di chúc, nếu được cha, mẹ hoặc người giám hộ đồng ý về việc lập di chúc.

Như vậy, ngoài việc đáp ứng về độ tuổi thì khi lập di chúc, người từ đủ 15 đến người dưới 18 tuổi phải lập bản di chúc bằng văn bản và phải được cha/mẹ hoặc người giám hộ đồng ý. Bởi lẽ những người ở độ tuổi này thường chưa nhận thức được đầy đủ về hành vi cũng như hậu quả của việc lập di chúc, vì vậy pháp luật quy định cần có sự kiểm soát của cha, mẹ hoặc người giám hộ. Còn về phần nội dung của di chúc, chủ thể này được quyền định đoạt với số tài sản của mình.

Bên cạnh việc phải có cơ sở cho việc người dưới 18 tuổi được viết di chúc, chủ thể lập di chúc cũng phải có trạng thái minh mẫn khi thực hiện việc định đoạt tài sản của mình. Việc để lại tài sản sau khi chết là một việc tưởng chừng như bình thường, tuy nhiên, liên quan đến tiền bạc, giá trị tài sản có thể khiến người khác trở nên thủ đoạn được được trở thành một phần chủ thể hưởng thừa kế. Cụ thể, tại Điều 630 Bộ luật dân sự 2015 Quy định về di chúc hợp pháp.

Điều 630: Di chúc hợp pháp:

1. Di chúc hợp pháp phải có đủ các điều kiện sau đây:

Mặt khác, người lập di chúc phải hoàn toàn tự nguyện, minh mẫn, sáng suốt trong khi lập di chúc; không bị lừa dối, đe dọa, cưỡng ép bởi bản chất của di chúc là sự tự nguyện thể hiện ý chí của người lập di chúc mà sự cưỡng ép, đe dọa đã phá vỡ sự thống nhất giữa mong muốn bên trong và thể hiện ra bên ngoài làm mất đi tính tự nguyện của người lập di chúc.

Tóm lại, người từ đủ 15 tuổi trở lên trong tình trạng minh mẫn, sáng suốt, tự nguyện thì có thể lập di chúc (Nếu từ đủ mười lăm tuổi đến chưa đủ mười tám tuổi phải được cha, mẹ hoặc người giám hộ đồng ý về việc lập di chúc).